Płatności bezpośrednie były poprzedzone zgodnymi z prawem zaliczkami. W kampanii 2015 r. dla 79 proc. rolników wypłacono prawie 2,7 mld zł, w kampanii 2016 r. dla 98,5 proc. rolników - blisko 9,7 mld zł, a w kampanii 2017 r. dla 99,4 proc. rolników - 9,2 mld zł.
W ramach kampanii 2015 r. w terminie do 30 czerwca 2016 r. zrealizowano płatności na kwoty stanowiące 97,4 proc. puli środków finansowych przeznaczonych do wypłaty, w ramach kampanii 2016 r. do 30 czerwca 2017 r. - 99,5 proc., a w ramach kampanii 2017 r. do 30 czerwca 2018 r. - 99,4 proc. Tym samym nie został przekroczony 5 proc. próg wypłat dokonanych po upływie tego terminu, co mogło skutkować naliczeniem sankcji.
NIK zwraca uwagę, że w kampanii 2016 r. nastąpił blisko czterokrotny wzrost liczby decyzji wydanych po 1 lipca w porównaniu do kampanii 2015 r. Wskazuje to na zwiększone ryzyko nieterminowej realizacji płatności bezpośrednich w kolejnych kampaniach.
W formie elektronicznej złożono w kampanii 2015 r. - 7.995 wniosków (niecałe 0,59 proc. złożonych wniosków), w kampanii 2016 r. - 7.882 (0,58 proc. złożonych wniosków) oraz w kampanii 2017 r. - 11.267 (0,84 proc. złożonych wniosków). Koszty przygotowania (budowy i modyfikacji) modułu eWniosek na kampanię 2015 r. wyniosły 1,4 mln zł, koszty modyfikacji na potrzeby kampanii 2016 r. - ponad 3,2 mln zł oraz koszty dostosowania (modyfikacji i zleceń operacyjnych) do kampanii 2017 r. - ponad 5,5 mln zł. Na podstawie doświadczeń z Agencji z poprzednich kampanii, na kampanię 2018 r. została przygotowana nowa wersja aplikacji eWniosek z wykorzystaniem tzw. kreatora wypełniania wniosku. Koszty budowy aplikacji eWniosekPlus na kampanię 2018 r. wyniosły 14,2 mln zł. Wniosek o dopłaty bezpośrednie za 2018 rok każdy rolnik musiał składać przez Internet. Na wypadek, gdyby ktoś nie miał dostępu do Internetu, biura powiatowe ARiMR miały takiemu rolnikowi zapewnić pomoc techniczną w wypełnieniu e-wniosku. W efekcie w ramach kampanii 2018 r. (do 30 czerwca 2018 r.) złożono ponad 1,3 mln eWniosków i oświadczeń (896 tys. eWniosków i 425 tys. oświadczeń, tj. razem 99 proc. wniosków z kampanii w 2017 r.).
Uwagi i wnioski
Najwyższa Izba Kontroli zwraca uwagę, że ARiMR nie przeprowadzając konsekwentnej dekompozycji architektury systemu informatycznego SIA i usług jego utrzymania wobec niezakończenia budowy własnych kompetencji IT, utrwalała stan wysokiej zależności od wykonawcy. Zagrażało to prawidłowej realizacji płatności bezpośrednich dla rolników, szczególnie w sytuacji wycofania się wykonawcy ze świadczenia usług rozwoju i utrzymania systemu SIA.
Najwyższa Izba Kontroli zwraca także uwagę na fakt marginalnego wykorzystania przez rolników aplikacji eWniosek w kampanii 2015 r., 2016 r. i 2017 r., przy jednocześnie znaczącym wzroście nakładów na jego opracowanie i modyfikacje - z 1,4 mln zł (dla kampanii 2015 r.) do 5,5 mln zł (dla kampanii 2017 r.). Spowodowane to było przede wszystkim trudnościami z obsługą aplikacji przez rolników i doradców z ośrodków doradztwa rolniczego, jak również z czasowym ograniczeniem przez ARiMR pełnej dostępności eWniosku.
Najwyższa Izba Kontroli wnosi do Prezesa Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa o:
-
określenie w Strategii IT działań na rzecz ograniczenia stopnia zależności ARiMR od wykonawcy w zakresie rozwoju i utrzymania SIA, w tym planu wdrożenia dekompozycji systemu wraz z przejęciem usług utrzymania SIA i zwiększenia wydajności systemu;
-
priorytetowe potraktowanie kwestii budowy własnych kompetencji dotyczących utrzymania i rozwoju systemów informatycznych, co w konsekwencji ma doprowadzić do uniezależnienia się od wykonawców zewnętrznych;
-
prowadzenie działań w celu podtrzymania powszechnego korzystania z eWniosku w kolejnych kampaniach płatności bezpośrednich.