Rozkruszki i ich życie

Narządy gębowe roztoczy tworzą szczękoczułki i nogogłaszczki; są one typu kłującego lub gryzącego. Szczękoczułki (chelicery) roztoczy mają więc kształt szczypiec lub sztylecików. Szczypcowate szczękoczułki występują u rozkruszków, które odżywiają się pokarmem stałym. Za pomocą tych ‘kombinerek’ rozkruszki rozdrabniają (rozkruszają) pożywienie. Roztocze roślinożerne mają szczękoczułkisztylecikowate, którymi nakłuwają komórki roślin i pobierają z nich płynny pokarm. Nogogłaszczki u roztoczy są różnie wykształcone i zwykle służą do podtrzymywania pokarmu w czasie żerowania. Składają się z 2 lub więcej członów.Liczba par odnóży krocznych bywa różna u roztoczy. Larwy mają z reguły 3 pary odnóży, a nimfy i osobniki dorosłe - 4 pary. Nogi mogą pełnić różne funkcje; służą do biegania, pływania lub mogą być narządami zmysłowymi.

U większości roztoczy jest dobrze zaznaczony dymorfizm płciowy, co oznacza, że samice różnią się wyglądem od samców. Samce są mniejsze, mają inny kształt ciała niż samice i mogą posiadać przyssawki kopulacyjne (u rozkruszków) lub silne odnóża IV pary służące do przytrzymywania samicy w czasie kopulacji. U niektórych gatunków występuje jajożyworodność lub nawet żyworodność, najczęściej jednak roztocze są jajorodne. U wielu roztoczy, w tym u rozkruszków, składanie jaj musi być poprzedzone kopulacją, a u innych występować może partenogeneza polegająca na tym, że z jaj niezapłodnionych lęgną się osobniki jednej płci (tylko samce lub tylko samice) lub czasem obu płci (samce i samice).

Cykl życiowy roztoczy jest złożony i charakteryzuje się najczęściej obecnością następujących stadiów rozwojowych, następujących po sobie: jajo, larwa, protonimfa, deutonimfa, dorosły osobnik (samiec lub samica). Każde przejście w następne stadium rozwojowe jest poprzedzane okresem znieruchomienia ciała, kiedy to następuje wykształcenie się nowego pokrycia ciała, a po nim wylinka.

U części rozkruszków występuje dodatkowe stadium rozwojowe zwane hypopusem; jest to stadium przetrwalnikowe, dobrze znoszące trudne warunki środowiskowe. Ciało w tym stadium jest płaskie, pokryte grubym pancerzykiem, a na stronie brzusznej ma zwykle tarczę z przyssawkami. Hypopus nie odżywia się i jest bardzo wytrzymały na niesprzyjające czynniki środowiska.

Roztocze odgrywają bardzo ważną rolę w gospodarce człowieka. Są wśród nich liczne organizmy glebowe, przyczyniające się do humifikacji organicznych cząstek gleby, poprawy jej struktury i żyzności. Są też roztocze roślinożerne, wśród których jest wiele groźnych szkodników roślin uprawnych. Wśród roztoczy są liczne pasożyty człowieka i zwierząt domowych, żyjące na skórze i w skórze.Są wektorami patogenów, będących przyczyną groźnych chorób człowieka i zwierząt domowych.Roztocze kurzu domowego tworzą bardzo silne czynniki alergenne. Ich obecność w pyle domowym i w meblach tapicerskich powoduje u osób uwrażliwionych ataki kaszlu lub swędzenie i zapalenie skóry. Są gatunki roztoczy tak dokuczliwe, że wielokrotnie mieszkańcy musieli opuszczać domy i przeprowadzać w nich dokładną dezynsekcję.
 
Pospolite gatunki rozkruszków w nasionach rzepaku
 
Rozkruszki są ważnymi szkodnikami przechowywanych produktów spożywczych. Żyjąc w płodach rolnych i otrzymanych z nich produktach, nie tylko je zjadają, ale również zanieczyszczają kałem, wydzielinami, trupami, wylinkami oraz przyczyniają się do ich zawilgocenia i zagrzania. Jest to powodem tego, że produkty zasiedlone przez rozkruszki łatwo pleśnieją i nie nadają się do spożycia. Spożywane powodują poważne schorzenia przewodu pokarmowego, zwłaszcza u dzieci.W krajach klimatu umiarkowanego rozkruszki są groźniejszymi szkodnikami magazynowymi niż owady.W produktach żywnościowych i w paszach stwierdzono w Polsce około 20 gatunków roztoczy. W składach nasion rzepaku pospolite są rozkruszek mączny, rozkruszek drobny i roztoczki.

Każdy gatunek roztoczy ma nieco odmienne wymagania pokarmowe i siedliskowe, dlatego w produktach gruboziarnistych często są znajdywane silnie owłosione roztoczki i rozkruszek drobny. W pyle przechowywanego ziarna rzepaku i produktach drobnoziarnistych pospolity jest rozkruszek mączny lub roztoczek suszowy.

Czytaj dalej na następnej stronie...