Wyszukaj termin związany z rolnictwem

---

Odmiany traw i motylkowatych drobnonasiennych

Dodano: 2011-02-11

---

ODMIANY UPRAWNE TRAW PASTEWNYCH l MOTYLKOWATYCH DROBNONASIENNYCH

W praktyce łąkarskiej nie wszystkie trawy mają jed­nakowe znaczenie i zastosowanie. Spośród dużej licz­by gatunków traw (około 45, które można spotkać na łąkach
i pastwiskach) tylko 15 gatunków, ze względu na odpowiednią wartość, ma znaczenie praktyczne. Podobnie, w obrębie grupy motylkowatych drobnona­siennych, jedynie 6 gatunków cechuje się odpowied­nią wartością pastewną. W warunkach intensywnej produkcji pasz wykorzystuje się tylko kilka gatunków traw (kostrzewa łąkowa, kostrzewa trzcinowa, kup­kówka pospolita, tymotka łąkowa, życica trwała, życi­ca wielokwiatowa) i trzy gatunki motylkowatych (koni­czyna czerwona, koniczyna biała, lucerna). Gatunki te są w centrum zainteresowania hodowli twórczej i są reprezentowane przez wiele wyspecjalizowanych odmian, istotnie różniących się wła­ściwościami rolniczo-użytkowymi.

Przy układaniu mieszanek na trwałe łąki ipastwiska należy umiejętnie dobierać gatunki, charakteryzujące się przede wszystkim: • zbliżonymi wymaganiami klimatycz­nymi i glebowymi • przydatnością do określonego sposobu użytkowania • w miarę zgodnym rytmem rozwoju oraz harmonijnym przebiegiem wegetacji • długotrwało­ścią i stabilnością plonowania.

Na łąkach kośnych, dających co najmniej dwa pokosy w okresie wegetacji, powin­ny przeważać trawy wysokie, dostarczające obfitej masy roślinnej, np.: kostrzewa łą­kowa, tymotka łąkowa, kupkówka pospolita. Nie może jednak zabraknąć traw niskich, dających mocne zadarnienie i bogato ulistnionych, czyli życicy trwałej, wiechliny łąko­wej i kostrzewy czerwonej.

Na pastwiska wysiewa się mieszanki gwarantujące ruń niewysoką, wyrównaną i zwartą, obficie ulistnioną. Musi ona zawierać rośliny znoszące udeptywanie i częste przygryzanie przez zwierzęta, tj. życicę trwałą, wiechlinę łąkową i kostrzewę czerwo­ną. Trawy wysokie (kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, kupkówka pospolita) są do­datkiem tych mieszanek.

Mieszanki przeznaczone do użytkowania zmiennego, tj. kośno-pastwiskowego po­winny się składać w równych częściach z roślin wysokich i niskich.

Najbardziej istotnymi właściwościami gatunków traw użytych do mieszanek są trwa­łość i stabilność (wierność) plonowania. Trwałość ściśle powiązana jest z mrozoodpornością i tak np. życica trwała i wielokwiatowa są wrażliwe na mrozy w przeciwień­stwie do tymotki łąkowej. Trwałość zależy też od siły systemu korzeniowego i sposo­bu krzewienia się roślin, tak więc trwalsza od życicy trwałej będzie zawsze wiechlina łąkowa. Wierność plonowania w dużym stopniu może być modyfikowana przez sposób użytkowania, wielkość nawożenia, poprawę uwilgotnienia. Trawy i motylkowate lepiej i wierniej plonują w warunkach polowych niż naturalnych, co wiąże się z mniej­szą konkurencyjnością obcych wieloletnich gatunków roślin i większą stabilizacją wa­runków wodno-glebowych na polach ornych.

Poza tym w glebach takowych znajduje się ogromna ilość nasion różnych gatunków, a także traw i motylkowatych, jak również części podziemnych - rozłogów i kłączy, z których w sprzyjających warunkach szybko rozwijają się nowe rośliny, wypierające słabo rozwinięte siewki z wysianych gatunków. W mieszankach kilkugatunkowych trwałość gatunków jest na ogół większa niż w za­siewach jedno- lub dwugatunkowych. W optymalnych warunkach sześć poprzednio wspomnianych gatunków intensywnych traw można pod względem trwałości uszere­gować następująco: najtrwalsza - kupkówka pospolita, kostrzewa trzcinowa, tymotka łąkowa (zwłaszcza w warunkach polowych), kostrzewa łąkowa (mato trwała na gle­bach organicznych), życica trwała.

Gatunki traw o dużym znaczeniu praktycznym reprezentowane są przez wiele wy­specjalizowanych odmian uprawnych, różniących się wartością użytkową.

Z ekonomicznego punktu widzenia wyhodowana i wprowadzona do uprawy nowa odmiana powinna dawać rolnikowi większy zysk w produkcji, będący efektem wzro­stu potencjału plonowania przy tych samych ponoszonych nakładach i kosztach jak w przypadku odmian starych. Nowe odmiany są również pozytywnie oceniane, jeśli ich plony pod względem ilościowym i jakościowym reprezentują poziom odmian sta­rych, ale w warunkach obniżenia nakładów i kosztów-z racji lepszego wykorzystania składników pokarmowych zawartych w nawozach, większej odporności na choroby i szkodniki lub tańszej technologii zbioru.

Rola odmian, jako elementów runi użytków zielonych, wzrasta znacznie w warun­kach intensywnego i krótkotrwałego użytkowania, czyli na użytkach wielokośnych lub pastwiskach charakteryzujących się zwiększoną liczbą nawrotów wypasowych. Przy takich systemach gospodarowania ogranicza się w zasiewach liczbę gatunków roślin na rzecz odmian. Zastosowanie znajdują wówczas przede wszystkim odmiany inten­sywne, o dużych wymaganiach agrotechnicznych, korzystnie reagujące zwiększony­mi plonami na wysokie nawożenie, kompleksową ochronę roślin przed chorobami i szkodnikami oraz nowoczesne technologie siewu i pielęgnacji. Takie odmiany są już dostępne w obrębie wszystkich gatunków życic, kostrzewy trzcinowej, kupkówki po­spolitej i tymotki łąkowej, a spośród motylkowatych drobnonasiennych - koniczyny czerwonej i lucerny.

Coraz częściej poszukuje się też odmian ekstensywnych pod potrzeby rolnictwa ekologicznego. Odmiany te dobrze przystosowują się do gorszych warunków uprawy i w małym stopniu reagują na niesprzyjające warunki klimatyczno-glebowe. Ich reak­cja przejawia się średnim plonowaniem i względnie słabą zwyżką plonu wskutek na­wożenia lub innych zabiegów uprawowych. Ekstensywne odmiany wyhodowano nie tylko w obrębie gatunków pótintensywnych (stokłosa bezostna, rajgras wyniosły, mie­tlica biaława, kostrzewa czerwona, koniczyna szwedzka) lub gatunków występujących w siedliskach silnie uwilgotnionych, na glebach organicznych (wyczyniec łąkowy, wiechlina błotna, mozga trzcinowata, komonica błotna), ale także w obrębie gatunków intensywnych, np. życica trwała, Kostrzewa takowa, tymotka takowa, a spośród motyl­kowatych - koniczyna czerwona i koniczyna biała.

Pasze objętościowe pozyskiwane z użytków zielonych są pośrednim ogniwem fi­nalnej produkcji rolniczej, którą stanowi ilość wyprodukowanego mięsa, mleka czy wełny z określonej powierzchni. Wzrost efektów produkcyjnych i wartości paszy moż­na uzyskać wtedy, gdy w mieszankach coraz lepiej wykorzysta się cechy indywidualne odmian uprawnych, takie jak np. wczesność, sposób użytkowania (kośny; pastwisko­wy), skład chemiczny czy trwałość.

Najwartościowsze odmiany traw przeznaczone na użytkowanie kośne łąkowe po­winny poza dużą plennością, charakteryzować się: dobrym krzewieniem się i tworze­niem licznych pędów wegetatywnych; równomiernym rozkładem plonu masy roślin­nej w sezonie wegetacji; szybkim odrastaniem; dużą wartością pokarmową; znaczną odpornością na działanie suszy, niskich temperatur i przymrozków wiosennych oraz, odpornością na choroby (rdze, mączniak, plamistości).

Odmianom pastwiskowym stawia się inne wymagania (patrz str. 46 - przyp. red.).

Odmiany motylkowatych drobnonasiennych powinny cechować się przede wszyst­kim: dużą zawartością białka w masie roślinnej; trwałością utrzymywania się w ru­ni; dużą dynamiką odrastania roślin po koszeniu/wypasie; odpornością na choro­by (głównie na raka koniczynowego, mączniaka, fuzariozę oraz szkodniki (nicienie), a także szybką adaptacją w mieszankach z trawami.

Poza wymienionymi właściwościami użytkowymi, nowe odmiany traw i motylkowa­tych powinny dawać opłacalne (duże) plony nasion.

Odmiany intensywne powinny być przeznaczone do mieszanek na łąki i pastwiska intensywne, a więc o poprawnych warunkach siedliskowych oraz prawidłowo użytko­wanych i dostatecznie nawożonych. W warunkach ekstensywnej produkcji oraz w nie­odpowiednich warunkach siedliskowych należy się liczyć z większym ryzykiem pro­dukcyjnym przy zastosowaniu takich mieszanek. Podobne ryzyko zachodzi również w przypadku stosowania mieszanek złożonych z mniejszej liczby komponentów oraz obniżania norm wysiewu ustalonych dla materiału siewnego, a także przy wysiewie nasion składników o złej wartości użytkowej.

Aby prawidłowo zorganizować ciągłą produkcję pasz, stosuje się mieszanki gatun­ków i odmian o zróżnicowanej szybkości odrastania, co pozwala uniknąć okresowych niedoborów paszy. Istnieje klasyfikacja odmian według szybkości ich wzrostu i roz­woju (dotyczy to głównie traw, w mniejszym stopniu motylkowatych). Określona faza rozwojowa jest wskaźnikiem wiosennego terminu użytkowania pastwiskowego czy też kośnego. Od fazy rozwojowej, w której przeprowadza się sprzęt, zależy wartość po­zyskiwanej w tym czasie paszy, jak również liczba dalszych pokosów czy wypasów. Zbiór gatunków i odmian w nieodpowiedniej fazie rozwojowej może być przyczyną ustępowania ich z runi.

Pora pojawiania się poszczególnych faz i czas ich trwania są cechami charak­terystycznymi poszczególnych gatunków, ale przede wszystkim odmian upraw­nych. W ostatnich latach wyhodowano odmiany, między którymi różnice we wczesności dochodzą do 35 dni, co ma duże znaczenie przy doborze komponen­tów mieszanek. Wykorzystanie różnic wczesności odmian zapewnia pozyskiwa­nie równomiernych plonów w terminach użytkowania, przy zachowaniu wysokiej wartości paszowej. Ma to szczególne znaczenie w użytkowaniu pastwiskowym i zmiennym kośno-pastwiskowym. Przykładowo można zestawić określone ciągi grup wczesności z ważniejszych gatunków i odmian gotowe, które wykorzystuje się przy tworzeniu mieszanek:

• wczesne (K > 35): kupkówka pospolita TRERANO,wyczyniec takowy, wiechlina łąkowa DUNA;

• średniowczesne (K > 40): kupkówka pospolita AREDA lub NERA, kostrzewa łąkowa SKRA lub CYKADA, rajgras wyniosły, kostrzewa czerwona ATRA;

• średniopóźne (K > 45): kupkówka pospolita TUKAN, kostrzewa takowa MEWA, ży­cica trwała ANNA lub NAKI, kostrzewa trzcinowa KORD, mietlica biaława KITA, tymotka łąkowa GRAMIA, stokłosa bezostna, wiechlina błotna;

• późne (K > 55): tymotka łąkowa KARTA, życica trwała RELA, mietlica biaława STEFKA, mozga trzcinowata.

Warunki siedliskowe i pogodowe w każdym roku mogą powodować przesunięcie w czasie faz rozwojowych, a także zmieniać długość ich trwania, nie naruszając jed­nak kolejności wczesności gatunków i odmian.

Aby ułatwić rolnikowi ocenę i dobór składników do mieszanek, w obrębie podsta­wowych gatunków traw (kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, kupkówka pospolita, ży­cica trwała, wiechlina łąkowa) zaleca się korzystać z podziału na grupy wczesności odmian. Podany w tabelach właściwości rolniczo-użytkowych odmian, obok grupy wczesności, wskaźnik K informuje o liczbie dni, które upływają od dnia 1 kwietnia do momentu kłoszenia się roślin danej grupy odmian.

W punktowej waloryzacji wszyst­kich odmian (patrz tabele na końcu artykułu - przyp. red.) uwzględniono sześć głów­nych właściwości rolniczo-użytkowych (plenność, stabilność plonowania w latach, rozkład plonu w okresie wegetacji, zimotrwatość, dynamikę odrastania roślin i zadar-nienie). Właściwości te oceniono w 5-stopniowej „szkolnej" skali, w której 5 oznacza ocenę bardzo dobrą, 4 - dobrą, 3 - dostateczną, 2 - mierną, 1 - ocenę niedostateczną (dyskwalifikującą). Podsumowaniem jest średnia ocen oraz formuła przydatności od­miany (Ł - nadaje się na łąki, P - na pastwiska, GO - na grunty orne), Kolejność zapisu skrótów preferuje przydatność danej odmiany.

Przed zakupem odmian lub przygotowaniem mieszanek do siewu, rolnik powinien zapoznać się z charakterystykami rolniczo-użytkowymi odmian, które opisano w obrę­bie najważniejszych gatunków traw i motylkowatych.

Kostrzewa łąkowa (Fesfuca pratensis Huds.). Jedna z najwartościowszych traw, średnio trwała, wysoka, luźnokępowa. Wymaga gleb bardziej wilgotnych, zwięzłych i obficiej nawożonych, zwłaszcza azotem. Dobrze znosi okresowe zalewanie, jak i okresowe susze. Wobec małej konkurencyjności dość łatwo ulega zachwaszczeniu. Ze względu na to, że toleruje zarówno koszenie jak i wypasanie, stanowi komponent prawie każdej mieszanki. Jest powszechnie stosowana w mieszankach z innymi gatunkami traw i motylkowatych do obsiewu tak, pastwisk trwałych, jak również do krót­kotrwałego kośnego użytkowania polowego. W zależności od warunków i jakości gleb oraz przeznaczenia, dodaje się jej do mieszanek od 10 aż do 50% ogólnej masy wy­siewanych nasion.

Na glebach suchych oraz w rejonach o mniejszej ilości opadów, jej udział w mieszankach powinien być zmniejszony na rzecz traw lepiej tolerujących brak wody Na glebach organicznych i wilgotnych należy wysiewać ją z wyczyńcem łąkowym i kostrzewą trzcinową. Na glebach organicznych niezbyt wilgotnych oraz na glebach mineralnych dobrze komponuje z tymotką łąkową i kupkówką pospolitą. Na pastwiskach dobrze rośnie z koniczyną białą, do której jest zbliżona rytmem rozwoju,

Kupkówka pospolita (Dactylis glomerata L.). Trawa wysoka, zbitokępowa, o sil­nie rozwiniętym systemie korzeniowym. Jest trwała i wcześnie kłosi się. Z wyjątkiem murszów i jałowych piasków, rośnie na każdej glebie. Wytrzymuje okresowe posuchy natomiast nie toleruje wysokiego poziomu wody gruntowej oraz zalewania trwającego dłużej niż 4-5 dni. Jest azotolubna.

W pełni rozwoju jest gatunkiem agresywnym, toteż w mieszankach do obsiewania łąk nie powinna stanowić więcej niż 10%, a w mieszan­kach pastwiskowych nie więcej niż 8% masy nasion. Ze względu na szybko obniża­jącą się strawność, powinna być koszona najpóźniej w początku kłoszenia się roślin, a spasać należy ją jeszcze wcześniej. Bardzo dobrze plonuje w mieszance z lucerną lub koniczyną łąkową w uprawie na lżejszych glebach ornych - stosuje się ją w udzia­le 25% wagi mieszanki.

Tymotka łąkowa (Phleum pratense L.). Jest trawą wysoką, luźnokępową, trwałą i późno kłoszącą się. Ma system korzeniowy słabo rozwinięty, płytki. Toleruje okresy posuszne i wytrzymuje zalewanie przez 10-15 dni. Jest podstawowym składnikiem prawie każdej mieszanki nasiennej (na łąki i pastwiska). Na udeptywanie jest umiar­kowanie odporna. Ze względu na matą konkurencyjność i powolny rozwój, powinna być stosowana w nie mniejszej ilości niż 10% masy nasion mieszanki na łąkach or­ganicznych oraz 5% na mineralnych. W mieszankach pastwiskowych na glebach or­ganicznych posusznych należy zastosować ją w udziale przynajmniej 10% masy na­sion mieszanki. W uprawie polowej, w rejonach o większej ilości opadów i na glebach zwięzłych, dobrze plonuje z lucerną lub koniczyną łąkową. Wysiewa się ją wtedy w ilo­ściach od 15 do 30% masy nasion mieszanki.

Wiechlina łąkowa (Poa pratensis L.). Trawa niska, rozłóg owo-luz n o kęp owa, trwa­ła i wcześnie kłosząca się. Tworzy silny system korzeniowy jednak głównie w górnej warstwie gleby Rośnie w stanowiskach suchych, jak i bardzo wilgotnych. Znosi za­lewy dwu- a nawet czterotygodniowe. Wyróżnia się niezwykłą odpornością na udep­tywanie i przygryzanie przez zwierzęta.

Ze względu na wysoką jakość plonu i walory smakowe, jest składnikiem prawie każdej mieszanki do obsiewu łąk i pastwisk. Sto­suje się ją w ilościach 5-15% masy nasion mieszanki, zależnie od siedlisk i sposobu użytkowania. Dodatek wiechliny pomija się jedynie w mieszankach na gleby bardzo zwięzłe (iły). W miarę zwiększania nawożenia azotowego, rośnie bujniej.

Życica trwała (Lolium perenne L.). Zwana też rajgrasem angielskim, należy do najbardziej cenionych gatunków traw pastewnych. Jest gatunkiem niskim, luźnokępo-wym, o wysokiej konkurencyjności. W użytkowaniu znajdują się odmiany diploidalne (2x) i tetraploidalne (4x). Cechuje się wysoką produktywnością i bardzo dobrą warto­ścią pokarmową. Posiada dużą zdolność zadarniania gleby oraz szybko odrasta po każdym kolejnym koszeniu i wypasie. Rozpiętość terminu kłoszenia się roślin między odmianami najwcześniejszymi a najpóźniejszymi wynosi aż 6 tygodni. Jest wytrzyma­ła na niskie przygryzanie i silne udeptywanie. Znajduje powszechne zastosowanie na trwałych i przemiennych użytkach zielonych, na glebach średnio zwięzłych, zasob­nych w próchnicę.

Rośliny zawierają dużo rozpuszczalnych w wodzie węglowodanów, cechują się wysoką strawnością. Może być uprawiana w siewie czystym, jak również stanowi jeden z najlepszych komponentów mieszanek na pastwiska i łąki. W mie­szankach przeznaczonych na łąki odmiany życicy trwałej powinny stanowić do 20%, a w mieszankach pastwiskowych od 10 do 20% masy wysiewanych nasion.

Życica wielokwiatowa (Lolium multifiorum Lam.). Zwana też rajgrasem włoskim, jest gatunkiem krótkotrwałym, uprawianym najwyżej dwa lata. Trawa wysoka, luźno-kępowa, wysoce konkurencyjna. Zaletami życicy wielokwiatowej są: duża plenność, dobra smakowitość, duża zawartość cukrów i bardzo dobra strawność. Nadaje się przede wszystkim do użytkowania kośnego.

W użytkowaniu pastwiskowym nie gwa­rantuje zwartości runi, a przez to zmniejsza plonowanie w kolejnych odroślach. Jest mato odporna na silne mrozy i wahania temperatur na przedwiośniu. Wymaga gleb wilgotnych, żyznych, w dobrej kulturze. Odmiany zalecane są szczególnie do upra­wy w siewie czystym, w ptodozmianie polowym. Są też cennym komponentem mie­szanek z koniczynami lub z lucerną. W mieszankach spełniają rolę rośliny ochronnej. Nadają się do uprawy jako wsiewki w rośliny poplonu ozimego. Życicę wielokwiatową powinno wysiewać się w terminie letnim, najpóźniej do końca sierpnia.

Życica mieszańcowa (Lolium x boucheanum Kunth.). Zwana też rajgrasem ol-denburskim, którego trwałość jest większa od życicy wielokwiatowej i nieco mniej­sza od życicy trwałej. Należy do traw wysokich, luźnokępowych, bardzo konkurencyj­nych. Cechuje się wysoką produktywnością, bardzo dobrą wartością pokarmową, do­brą smakowitością, dużą zawartością cukrów oraz białka w suchej masie. Jej odmiany zalecane są do uprawy w płodozmianie polowym do dwu lub trzyletniego użytkowania kośnego.

Przydatna na użytki przemienne na zbiór siana, do produkcji sianokiszonki, a także jako cenna roślina poplonowa. W plonie głównym można zebrać od trzech do czterech pokosów w roku. Wysiewana winna być w terminie letnim, nie później jednak niż do końca sierpnia.

Koniczyna biała (Trifolium repens L.). Powszechnie znana i ceniona wieloletnia ro­ślina pastewna. Odrasta dzięki wytwarzaniu płożących pędów oraz odradza się poprzez samosiewy. Jej wartość pokarmowa jest bardzo duża, dostarcza bogatej w białko, dobrze strawnej i smacznej paszy. Wiosną zakwita wcześnie i jest żywozielona do późnej jesieni. Dobrze wytrzymuje częste koszenie i wypasanie. Odmiany koniczyny białej nadają się przede wszystkim do mieszanek motylkowato-trawiastych na krótkotrwałe, dwu lub trzy­letnie pastwiska polowe. Na łąki są mato przydatne, gdyż źle znoszą zacienienie roślin wysokich. Odmiany drobnolistne tworzą wiele krótkich i delikatnych pędów, silnie zagęsz­czonych oraz liczne główki kwiatowe.

Wolniej się też rozwijają, wykazują dużą trwałość, stąd najbardziej przydatne są na długotrwałe pastwiska. Odmiany wielkolistne wytwarzają mniej rozłogów, rośliny są wyższe, tworzą większe i mniej liczne główki kwiatowe. Dyna­miczniej się rozwijają i szybciej odrastają, a więc nadają się głównie do mieszanek z tra­wami w krótkotrwałych uprawach polowych oraz na łąki. Odmiany średniolistne wykazu­ją dobrą zdolność do zadarniania gleby lecz są stosunkowo mato trwałe. Użytkowane są one przeważnie w mieszankach z trawami na przemiennych użytkach zielonych.

Koniczyna łąkowa (czerwona) (Trifolium pratense L.). Spośród gatunków motyl­kowatych drobnonasiennych jest najczęściej uprawianą rośliną w kraju. Wytwarza duży plon zielonej i suchej masy, zasobny w białko, sole mineralne i witaminy Wiosną rozwija się wcześnie, po skoszeniu szybko odrasta. Jej uprawa wzbogaca glebę w azot, polep­sza strukturę, wskutek czego pozostawia po sobie dobre stanowisko dla innych roślin. Odmiany koniczyny czerwonej są stosunkowo krótkotrwałe. Uprawia się je najczęściej na gruntach ornych w siewie czystym (jednogatunkowym) lub w mieszankach z trawami.

Znajdują zastosowanie także na użytkach przemiennych. W zakładaniu pastwisk trwa­łych są raczej nieprzydatne. W wyniku prac hodowlanych powstały interesujące odmia­ny tetraploidalne (4x) i diploidalne (2x). Różnią się one cechami morfologicznymi, a tak­że właściwościami rolniczo-użytkowymi. Odmiany tetraploidalne cechują się wyższymi roślinami, większymi listkami i kwiatostanami. Są też produktywniejsze i bardziej trwałe, szybciej odrastają po koszeniu. W mieszankach skuteczniej konkurują z trawami, są tak­że bardziej odporne na porażenie przez raka koniczynowego. Odmiany diploidalne po­siadają na ogół lepszą plenność nasienną, większą zawartość suchej masy w zielonce i zazwyczaj mniejszą podatność na porażenie przez mączniaka prawdziwego,

Lucerna siewna (Medicago sativa L. ssp. sativa) i lucerna mieszańcowa (Medicago sativa L. ssp. falcata x ssp. sativa). Dobrze plonują na terenie prawie całej Polski (z wyjątkiem rejonów nadmorskich i górskich). Największe nasilenie uprawy i jedno­cześnie największe plony zielonki (do 60 ton z ha) są notowane w środkowo-zachodniej części kraju. Jako wysoko-białkowa pasza objętościowa w postaci zielonki, siana lub sianokiszonki, lucerna znajduje duże uznanie rolników w żywieniu bydła mlecz­nego i opasowego, a także owiec. Relatywnie najwięcej białka znajduje się w liściach i kwiatostanach (25-32%), natomiast dwukrotnie mniej w łodygach, które zawierają aż 40-50% włókna. Produkując siano lub sianokiszonki z lucerny szczególnie warto ogra­niczać straty najwartościowszych części roślin, tzn. liści. Duże korzyści daje uprawa lu­cerny w mieszankach z trawami.

W ten sposób zmniejsza się zawodność plonowania oraz zwiększa wartość energetyczną paszy poprzez lepsze zbilansowanie składników pokarmowych mieszanki (zwłaszcza białka i węglowodanów). Lucernę użytkuje się naj­częściej dwa lub trzy lata, a w sprzyjających warunkach przyrodniczych nawet dłużej.

Od wielu lat praktycy zwracają uwagę na matą trwałość zakładanych lucerników. Duże znaczenie dla przedłużenia ich trwałości ma dobór odpowiednich odmian do zasiewu. Warto zwrócić uwagę na ocenę zimotrwałości i odporności na choroby danej odmiany Po zaoraniu lucernika uzyskuje się bardzo dobre stanowisko, o wyraźnie poprawionej żyzności gleby Na zaoranym 1 ha pola pozostaje w glebie 8 ton masy korzeniowej, co pozwala na ograniczenie dawek nawożenia mineralnego dla roślin następczych.

Grupę traw i motylkowatych, która z punktu widzenia hodowli jest obiektem mniej­szego zainteresowania i objawia się matą liczbą odmian uprawnych, o mniejszym zróż­nicowaniu właściwości użytkowych, tworzą następujące gatunki: mietlica biaława, kostrzewa czerwona, rajgras wyniosły, stokłosa bezostna, wyczyniec łąkowy, koniczyna szwedzka, komonica rożkowa, lucerna chmielowa. Odmiany tych gatunków są jednak bardzo ważnym elementem składowym runi łąk i pastwisk. Dlatego też skrótowe opisy właściwości tych odmian okażą się pomocne przy uzupełnianiu składów mieszanek.

Kostrzewa czerwona (Fesfuca rubra L. sensu, lato). Najpospolitsza, wieloletnia trawa niska, kęp owo-rozłogowa. Gatunek ten składa się z wielu podgatunków i od­mian botanicznych. Wiąże się z tym znaczne zróżnicowanie cech i właściwości użyt­kowych roślin. Odmiany uprawne różnią się między sobą, zarówno pod względem cytogenetycznym, jak i morfologicznym. Wyróżnia się trzy podstawowe formy kostrzewy czerwonej: z licznymi, długimi rozłogami - ssp. genuina Hack; z krótkimi rozłogami - ssp. trichophylla (Gaud.); kępowa, bez rozłogów - ssp. commutata (Gaud.).

Długie, płożące się podziemne rozłogi Festuca rubra ssp. genuina silnie wiążą War­stwę darniową i wypełniają wszystkie puste miejsca, a jednocześnie hamują zachwaszczenie. Kostrzewa z krótkimi rozłogami również wiąże darń, lecz jest ona mniej wyrów­nana. Festuca rubra ssp. commutata, zwana też formą krzaczastą, tworzy gęste i mocne kępy jednak słabiej wiąże darń. Znajduje zastosowanie głównie przy zakładaniu trawni­ków. Kostrzewa czerwona ma małe wymagania glebowe i wodne. Jej udział w runi gwa­rantuje większą stabilność plonowania w warunkach niesprzyjających, np. w okresie su­szy.

Jest agresywna w pierwszym roku uprawy. Jest szczególnie przydatna do uprawy w warunkach pogórza i gór. Przy intensywnym nawożeniu ustępuje z runi, zagłuszana przez inne gatunki nitrofilne. O zastosowaniu kostrzewy czerwonej do mieszanek przeznaczonych na pastwiska decyduje jej odporność na udeptywanie oraz zdolność do szybkiego odrastania po wypasaniu. W mieszankach na pastwiska suche, mato zasob­ne, stosuje się jej około 20% ogólnej masy nasion, a na glebach organicznych, posusznych, nawet do 25%.

Odmiany uprawne:

• Kos - wczesna (K > 35), silnie zagęszcza ruń, duża dynamika odrastania roślin po koszeniach/wypasach,

• Reefa - średniowczesna (K > 40), mata zdolność konkurencyjna w mieszankach,

• Atra - średniowczesna, duża trwałość,

• Barma - średniowczesna, duża dynamika odrastania roślin wiosną, korzystny roz­kład plonu w okresie wegetacji,

• Anielka - średniowczesna, duża zwartość runi,

• Bargaret - średniowczesna, bardzo duża dynamika odrastania roślin wiosna, duża zwartość runi,

• Gondolin - wczesna, bardzo duża dynamika odrastania roślin wiosną, stabilne plo­nowanie w latach,

• Juka - średniowczesna, duża dynamika odrastania roślin wiosną i po koszeniach/wypasach.

Kostrzewa trzcinowa (Fesfuca arundinacea Schreb.). Jest podobna do kostrzewy łąkowej, nieco od niej wyższa i mniej delikatna. Bardzo trwała, zbitokępowa, o szybkim tempie rozwoju, wytrzymała na suszę. Z grupy kostrzew jest najbardziej konkurencyj­na. Na pastwisku bywa gorzej wyjadana przez zwierzęta niż inne gatunki, ze względu na gorsze walory smakowe. Z uwagi na silną reakcję na nawożenie azotowe znajduje zastosowanie głównie w mieszankach typu łąkowego. Na torfowiskach i madach moż­na dodawać jej od 5 do 8% masy wysiewanych nasion. Ze względu jednak na jej dużą agresywność i gorszą jakość plonu, nie powinno się dodawać do mieszanek więcej niż 10%.

Dzięki dużej wytrzymałości na brak wody nadaje się przede wszystkim do uprawy na lekkich i suchych glebach mineralnych, a także na terenach silnie odwodnionych. Może być stosowana do zasiewów specjalnych - rekultywacyjnych oraz umacniania skarp, poboczy dróg itp.

Odmiany uprawne:

• Terros - średniowczesna (K > 45), bardzo duża dynamika odrastania roślin po ko­szeniach i wypasach, małe wymagania glebowe, przydatna też w zasiewach rekultywacyjnych,

• Rahela - średniowczesna, duża dynamika odrastania roślin wiosną, średnie wymaga­nia glebowe,

• Kord - średniowczesna, o dużej odporności na suszę (nadaje się też do rekultywa­cji siedlisk zdegradowanych),

• Kora - średniowczesna, duża dynamika odrastania roślin wiosną i po koszeniach/wypasach,

Mietlica biaława (Agrostis gigantea Roth.). Trawa niska, luźnokępowa, tworzy krótkie, podziemne rozłogi. Pędy wegetatywne są obficie i drobno ulistnione. Wio­sną późno rozpoczyna wegetację i jest wrażliwa na opóźnione przymrozki. Kłosi się późno i już wczesną jesienią kończy wzrost. Ma duże wymagania cieplne. Jest mato odporna na mroźne, bezśnieżne zimy i grubą warstwę zalegającego śniegu.

Wyka­zuje duże wymagania wodne, jest bardziej trwała w stanowiskach wilgotnych. Ro­śnie zarówno na glebach mineralnych, jak i organicznych. Wytrzymuje zalewanie trwające nawet 45 dni. Cechuje się dużą odpornością na udeptywanie i przygryza­nie przez zwierzęta. Wzbogaca ruń łąk i pastwisk z uwagi na dużą wartość pokarmo­wą (zawiera dużo cukrów prostych). Nie jest gatunkiem konkurencyjnym, a inten­sywne nawożenie azotowe wpływa na jej ustępowanie z runi. Ze względu na drobne; nasiona (10-12 tyś. sztuk w 1 gramie) do mieszanek dodaje się ją bardzo ostrożnie (kilka procent).

Odmiany uprawne:

• Stefka - średniowczesna (K > 55), stosunkowo duża zimotrwatość,

• Mieta - średniopóźna, dobrze znosi mroźne zimy i toleruje grubszą okrywę śnieżną,

• Kita - późna (K > 65), cechuje się dość dużą odpornością na rdze; w mieszankach rozwija się wolno,

• Gosta - późno kłosi się, duża dynamika odrastania roślin po koszeniach/wypasach, wykazuje dużą odporność na warunki posuszne.

Rajgras wyniosły = rajgras francuski (Arrhenatherum elatius (L.) Beaur. ex J. et K. B. Presl). Należy do grupy traw wysokich, tworzących luźne kępy Na wiosnę wcześnie rozpoczyna wegetację, już przy temperaturze powietrza 3-4 °C. Źle toleruje ostre i bezśnieżne zimy Jest wrażliwy na przemarzanie ze względu na płytko umiesz­czone węzły krzewienia. Wykazuje też wrażliwość na spóźnione przymrozki wiosen­ne. Dobrze znosi okresy posuchy ale nie toleruje nadmiaru wody w glebie. Nie utrzy­muje się na stanowiskach podmokłych.

Najlepiej rośnie na glebach średnio zwięzłych przewiewnych, zasobnych w składniki pokarmowe i umiarkowanie wilgotnych. Jest gatunkiem świattolubnym i szybko opanowuje powierzchnię zasianą, przez co silnie ogranicza możliwości rozwoju innych składników mieszanki. Nie toleruje udeptywania i niskiego przygryzania, dlatego nadaje się tylko na łąki i grunty orne. Na łąki, zwłasz­cza posuszne, ilość rajgrasu zalecana do mieszanek jest wcale niemała (10-25% skła­du wagowego).

Odmiany uprawne:

• Median - średniowczesna, dobrze zimuje, nadaje się do 2-3 kośnego użytkowania.

Festulolium (Festulolium braunii K. Richter, A. Camus). Odmiany uzyskane wy­łącznie na drodze hodowli są mieszańcami międzyrodzajowymi kostrzewy łąkowej z życicą wielokwiatową. Należą do traw wysokich, luźnokępowych, z silnie rozwinię­tym systemem korzeniowym. Cechą charakterystyczną mieszańców jest duży udział liści w zielonej masie w stosunku do pędów generatywnych. W początkowym okresie, po zasiewie, rośliny rozwijają się wolno, a w latach użytkowania, po koszeniach, szyb­ko odrastają. Plonami zielonki i jakością plonu dorównują tetraploidalnym odmianom życicy wielokwiatowej, natomiast przewyższają życicę trwałością, zimotrwałość i ą i od­pornością na suszę. Wymagania glebowe i nawozowe mają podobne do życicy wielo­kwiatowej. Nadają się do użytkowania kośnego (dają 4 pokosy) głównie na gruntach ornych, ale też można dodawać do mieszanek trawiasto-motylkowatych na łąki i pa­stwiska krótkotrwałe, zakładane na glebach mineralnych.

Odmiany uprawne:

• Felopa - zimotrwała, wysoka jakość plonu,

• Sulino - zimotrwata, odporność na suszę,

• Rakopan - zimotrwata, wysoka jakość plonu.

Wszystkie odmiany mogą być uprawiane w siewie czystym, a także w mieszankach z lucerną lub koniczyną czerwoną.

Stokłosa uniolowata = obiedkowata (Bromus catharticus Vahl). Gatunek zali­czany do traw wysokich, luźnokępowych, pochodzący z Ameryki Południowej. W Pol­sce w naturalnych siedliskach nie występuje. Cechuje się dobrą zimotwatością, po koszeniach dobrze odrasta. Wykazuje dużą żywotność do późnej jesieni. Nadaje się głównie na gleby mineralne, średnio zwięzłe, bogate w wapń i intensywnie nawożone azotem. Nie udaje się na glebach mokrych, wolno obsychających wiosną. Jest przy­datny do mieszanek na użytki zielone przemienne i do intensywnej uprawy polowej,

Odmiany uprawne:

• Broma - średniowczesna, kłosi się pod koniec maja, cechuje się obfitym ulistnieniem, plonuje równomiernie w ciągu całego okresu wegetacji; w uprawie polowej jest dobrym komponentem do mieszanek z lucerną.

Koniczyna białoróżowa = koniczna szwedzka (Trifolium hybridum

L.). Jest kla­syfikowana jako gatunek średnio wysoki. Posiada niezbyt głęboki, ale silnie rozgałę­ziony system korzeniowy Wykształca liczne, żywozielone łodygi, rozgałęzione i obfi­cie ulistnione. Wśród wszystkich gatunków koniczyn zawiera najwięcej białka w masie roślinnej. Jest wytrzymała na niesprzyjające warunki klimatyczne. Posiada większe znaczenie gospodarcze na cięższych i wilgotniejszych glebach mineralnych oraz na torfach. W siedliskach zbyt suchych może ustępować z runi. Odgrywa ważną rolę na łąkach, podobnie jak koniczyna biała na pastwiskach. Można ją także uprawiać z tra­wami na gruntach ornych.

Odmiany uprawne:

• Ermo - średniowczesny termin kwitnienia (około 75 dni od ruszenia wegetacji), rośli­ny półwzniesione, pędy zewnętrzne rozścielone; odporne na zasolenie gleby i zimotrwałe.

prof. dr hab. Piotr J. Domański
COBORU Słupia Wielka

Pełny tekst opracowania (plik do pobrania) zawiera 12 tabel:

Pliki do pobrania

• P.J. Domański.pdf [219.89 kB] ODMIANY UPRAWNE TRAW PASTEWNYCH I MOTYLKOWATYCH DROBNONASIENNYCH

Źródło http://www.ihar.edu.pl/

---

Tagi powiązane z tym hasłem:
encyklopedia rolnicza, trawa