Przejdź do litery

Zobacz aktualności

Zobacz produkty

Wyszukaj termin związany z rolnictwem

Odmiana ziemniaka

Dodano: 2011-02-11

Odmiany ziemniaka

Ziemniak należy do nielicznej grupy roślin uprawnych, które charakteryzują się wielostronnym użytkowaniem. Bulwy ziemniaka mogą być wykorzystane do konsumpcji bezpośredniej i produkcji przetworów spożywczych (m.in. chipsy, frytki, puree), na paszę dla zwierząt, do wytworzenia skrobi i etanolu, produktów o wielorakich zastosowaniach przemysłowych. Wielostronność użytkowania powoduje z kolei konieczność prowadzenia odpowiednio wyspecjalizowanej hodowli dla wytworzenia odmian o określonych cechach użytkowych.


Odmiany wpisywane do rejestru, który jest urzędowym wykazem odmian mogących znajdować się w legalnym obrocie w Polsce, muszą się zatem charakteryzować odpowiednią plennością, jakością oraz odpornością na ważniejsze choroby. Odpowiednio wysoki poziom tych cech uwarunkowanych genetycznie, wsparty właściwą uprawą i ochroną umożliwia uzyskanie wysokich plonów i zapewnia wysoką opłacalność produkcji.



Stan rejestru odmian ziemniaka

Według stanu na dzień 30 marca 2003 r. rejestr odmian ziemniaka liczył 117 oryginalnych odmian, z których 83 było krajowej hodowli, a 34 hodowli zagranicznej (głównie holenderskiej i niemieckiej) (tabela w pliku do pobrania). Uwzględniając podział na dwa główne kierunki użytkowania, 71 % ogółu odmian stanowią odmiany jadalne z najliczniejszą grupą średniowczesnych. W grupie odmian skrobiowych przeważają odmiany o dłuższym okresie wegetacji.


W ostatnim pięcioleciu (1999-2003) nastąpił bardzo duży dopływ nowych odmian ziemniaka. W tym okresie zarejestrowano 33 odmiany krajowe i 26 zagranicznych, a więc przeszło połowa rejestru to odmiany nowe, które będą miały wpływ na produkcję w najbliższych latach.



Plenność

Poziom plonów ziemniaka, jaki można uzyskać w produkcji w warunkach przyrodniczo-rolniczych Polski, określają dość dobrze plony uzyskiwane w doświadczeniach odmianowych COBORU. W ostatnim pięcioleciu 1998-2002 średnie plony odmian badanych w systemie Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO) osiągnęły poziom 454 dt z ha, a w szczególnie korzystnym dla plonowania 1998 roku - 490 dt z ha. Jest to więc poziom plonów, jaki uzyskuje się w Holandii. Wyniki te równocześnie pokazują, że odmiany wpisane do rejestru, zarówno krajowe, jak i zagraniczne, charakteryzują się bardzo wysokim potencjałem plonotwórczym.


Odmiany oczywiście różnią się między sobą bardzo mocno plonami bulw. W poszczególnych grupach wczesności różnice między najlepszymi a najmniej plennymi odmianami przekraczają 100 dt z ha, chociaż te ostatnie w korzystnych warunkach mogą dać plony na poziomie 400 dt z ha. Najplenniejsze natomiast przekraczają znacząco (od 10-30%) średni poziom. Większość tych najplenniejszych to odmiany zarejestrowane w ostatnim pięcioleciu. W poszczególnych grupach wczesności są to:

- bardzo wczesne: Denar i Lord (krajowe), Impala i Krasa (zagraniczne)

- wczesne: Korona (krajowa), Vineta i Vitara (zagraniczne)

- średniowczesne: Bartek, Andromeda i Zebra (krajowe), Satina i Folva (zagraniczne)

- średniopóźne i późne: Syrena i Wawrzyn (krajowe)


Cechy jakościowe i przydatność do przetwórstwa spożywczego

O jakości odmian jadalnych decydują zarówno cechy zewnętrzne bulwy (kształt, regularność jego zarysu, głębokość oczek, wygląd skórki), jak i wewnętrzne (zawartość suchej masy, cechy sensoryczne, w tym smak). Wszystkie krajowe odmiany jadalne wpisane do rejestru w ostatnim pięcioleciu charakteryzują się dobrą morfologią bulw (regularność zarysu kształtu i głębokość oczek) oraz dobrą oceną smaku. Pod tym względem dorównują już średniemu poziomowi odmian zagranicznych, chociaż najlepszym wyglądem handlowym bulw wyróżniają się nadal odmiany zagraniczne, np. Impala, Velox, Vitara, Ditta i Clarissa.


Wysokim poziomem cech jakościowych muszą charakteryzować się odmiany przetwarzane na frytki i chipsy. Jak na razie wśród odmian przydatnych do tego typu przetwórstwa dominują wyspecjalizowane odmiany zachodnioeuropejskie, na których opiera się prawie cała produkcja przemysłowa. Szczególnie dużym udziałem w produkcji wyróżniają się: Asterix (frytki), Karlena i Saturna (chipsy).



Plon i zawartość skrobi

W przeciwieństwie do przetwórstwa na frytki i chipsy cała produkcja skrobi oparta jest o odmiany krajowe. Odmiany skrobiowe polskiej hodowli wyróżniają się w skali Europy dużą zawartością skrobi i bardzo dużymi plonami skrobi. Średnia zawartość skrobi tych odmian ocenianych w doświadczeniach PDO wyniosła prawie 20%. Najwyższą zawartością skrobi, na poziomie 22,5%, charakteryzują się: średniowczesny Ikar oraz późne odmiany Hinga i Meduza. Wszystkie trzy dają równocześnie plony skrobi przekraczające 100 dt z ha. Większość późnych odmian skrobiowych osiąga poziom 100 dt skrobi z 1 ha; jednak najwyższe plony skrobi dają dwie najnowsze, późne odmiany: Sonda i Ślęza.



Odporność

Hodowla krajowa zajmuje szczególnie wysoką pozycję w skali europejskiej w postępie odporności na wirusy. Odmiany krajowej hodowli charakteryzują się wysoką odpornością na wirusa Y, średnio przekraczają ocenę 7,5° (w skali dziewięciostopniowej) oraz dość wysoką na wirusa liściozwoju, średnio przekraczają ocenę 6°. Pod tym względem są odporniejsze od większości odmian zagranicznych.


Szczególnie ważną cechą jest odporność na mątwika ziemniaczanego. Wszystkie zarejestrowane odmiany zagraniczne posiadają tę odporność. Natomiast wśród odmian krajowych niespełna 60% stanowią odmiany odporne. Należy jednak odnotować istotny postęp krajowej hodowli, gdyż wśród odmian rejestrowanych po roku 2000 - prawie 90% to odmiany odporne na mątwika.


Uwaga: Szczegółowe dane dotyczące plenności, cech jakościowych i odpornościowych wszystkich aktualnie zarejestrowanych odmian ziemniaka są publikowane corocznie przez COBORU w Liście Opisowej Odmian. Rośliny rolnicze.



Podsumowanie

Jednym z najważniejszych czynników plonotwórczych we współczesnym rolnictwie jest odmiana. Ma ona również szczególnie duże znaczenie w przetwórstwie spożywczym, jak również coraz większe w przetwórstwie na skrobię. Stąd też praktyka rolnicza, zwłaszcza nastawiona na produkcję towarową, zainteresowana jest dopływem nowych odmian, wnoszących postęp w plenności i jakości. Można oczekiwać, że te wymagania rynku, dobrze będą zaspakajać nowo rejestrowane odmiany.


Dr Juliusz Kamasa COBORU

Słupia Wielka


Pełny tekst opracowania (plik do pobrania) zawiera 1 tabelę.



Wczesne odmiany - specjalnością polskiej hodowli


Jednym z ważniejszych kierunków hodowlanych ziemniaka jest uzyskanie odmian wcześnie dojrzewających, tzw. odmian o skróconym okresie wegetacji. Atrakcyjność tego kierunku hodowli wynika z wysokiej opłacalności produkcji ziemniaków na wczesny zbiór.


Odmiany przydatne na wczesny zbiór (dające plon handlowy na poziomie 12-15 t/ha w 60 dni od posadzenia sadzeniaków podkiełkowanych) oraz do produkcji „młodych ziemniaków" w tunelach foliowych, powinny charakteryzować się wczesną tuberyzacją, szybkim tempem gromadzenia plonu oraz dobrym wyrównaniem i kształtnymi bulwami o płytkich oczkach. Ponadto powinny posiadać cały zestaw cech jakości bulw, zewnętrznej i wewnętrznej oraz cech odpornościowych.



Po wojnie brakowało w kraju rodzimych odmian bardzo wczesnych i wczesnych. Uprawiano głównie odmiany zagraniczne - selekcjonowane. Z biegiem lat hodowla uzyskiwała coraz to lepsze odmiany, które obecnie zaspakajają zupełnie wymagania rynku. Szczególne osiągnięcia w realizacji tego kierunku ma hodowla w Zamarłem. W latach 50. minionego wieku, w których nasiliła się wirusowa presja infekcyjna, pojawiły się trudności w łączeniu wczesności z odpornością na choroby wirusowe, szczególnie na wirus liściozwoju. Po przezwyciężeniu tego problemu, otrzymano szereg odmian, z których duże znaczenie gospodarcze miały odmiany Giewont (rok rejonizacji 1955) - ponad 30 lat w uprawie i Lipiński Wczesny (1961) - ponad 20 lat w uprawie. Odmiany powszechnie uprawiane w kraju w latach osiemdziesiątych to: Krokus (1972), Narcyz (1973), Kalina (1979), Frezja (1979), Cynia (1980), Jaśmin (1981) i Ruta (1985). W ramach współpracy z Instytutem Ziemniaka w Gross Lusewitz (b. NRD) uzyskano serię wartościowych odmian, jak Koral (1987), Orlik (1989), Aster (1990), Drop (1991), Bila (1994) i Sumak (1995).


Kontynuowana praca hodowlana w tym kierunku zaowocowała uzyskaniem kolejnych, cennych odmian o skróconym okresie wegetacji: Bard (1999), Lord (1999), Denar (1999), Korona (2002), Gracja (2002) i Kuklik (2003). Odmiany Drop w 1992 r. i Aster w 2000 r. otrzymały wyróżnienie w postaci złotego medalu na Międzynarodowych Targach Rol-no-Przemysłowych POLAGRA. Odmiana Drop została w 1996 r. wpisana na listę odmian chronionych w Unii Europejskiej i wprowadzona do rejestru odmian w Holandii. Jej autor otrzymał w 1992 r. Nagrodę Ministra Rolnictwa I stopnia za uzyskanie odmiany ziemniaka o podwójnej odporności na mątwika.


Po utworzeniu spółki prawa handlowego pod nazwą Hodowla Ziemniaka Zamarte zostały wprowadzone do rejestru odmian dwie wczesne odmiany Felka (2002) i Dorota (2002) uzyskane w Dziale Hodowli Ziemniaka w Boninie.


Odmiany o skróconym okresie wegetacji uzyskane w Zamarłem zajmują czołowe miejsce w reprodukcji nasiennej kraju: Aster przez 6 lat był na pierwszym miejscu, w czołówce od kilku lat jest odmiana Orlik oraz Bila. Znacząco wzrasta udział odmian uzyskanych w ostatnich latach - Lord i Denar. Wg danych GIN w 2001 r. w repartycji nasiennej odmian bardzo wczesnych udział odmian Spółki wynosił 84%, a w grupie odmian bardzo wczesnych i wczesnych 68%.


W procesie hodowlanym ziemniaka przydatnego do wczesnego zbioru uwzględnianych jest blisko 50 cech o różnym znaczeniu gospodarczym i o różnej determinacji genetycznej, a także wpływie warunków środowiska, ocenianym w czasie 12-letniego cyklu hodowlanego.


Należy pamiętać, że o przydatności decydują nie tylko właściwości odmianowe, ale także działania pozostające poza zasięgiem hodowli, które również wpływają na stan produktu, np. agrotechnika, nawożenie, ochrona przed rozwojem chorób i szkodników, sposób zbioru, warunki podczas przechowywania itp.


W hodowli ziemniaków przydatnych na wczesny zbiór uwzględniane są cechy:

1. jakości:

- zewnętrznej bulw: typ kształtu, regularność zarysu kształtu, głębokość
oczek, wyrównanie, barwa i wygląd skórki, skłonność do zazielenienia,
odporność na mechaniczne uszkodzenia i ciemnienie pouderzeniowe,

- wewnętrznej bulw: typ kulinarno-użytkowy, barwa miąższu, jednorodność
miąższu, wady miąższu (twarde środki, pustowatość, rdzawa plamistość),
nieciemnienie miąższu surowego i po ugotowaniu, smakowitość, zawar
tość cukrów redukujących i glikoalkaloidów, azotanów,

2. odporności na choroby i szkodniki oraz czynniki abiotyczne: wirusy, zaraza ziemniaka, rak ziemniaka, mokra i sucha zgnilizna, czarna nóżka, parch zwykły, bakterioza pierścieniowa, mechaniczne uszkodzenia i ciemnienie pouderzeniowe,

3. ogólnogospodarcze: długość okresu wegetacji i plenność.


Uwzględniając wymagania szerokiego kręgu odbiorców, hodowla HZ Zamarłe koncentruje się przede wszystkim na poprawie cech jakości.


W kierunku hodowli odmian na wczesny zbiór cechami tymi są:

  • Wielkość bulw

W pracach hodowlanych dąży się do uzyskania bulw średnio dużych, o średnicy 6-10 cm i ciężarze 150-200 g, unika się bulw bardzo dużych. Wielkość bulw powinna być powiązana z dobrym wyrównaniem. W przypadku uprawy odmian o grubych bulwach występują trudności z prowadzeniem ich nasiennictwa, liczniejsze są wady miąższu oraz zwiększają się straty powodowane uszkodzeniami mechanicznymi podczas zbioru i przerobu. Także lepsze wyrównanie zmniejsza ubytki przy obieraniu mechanicznym. Takimi odmianami są ostatnio uzyskane: Denar, Lord, Bard i Felka.

  • Kształt bulw

Kształt bulw owalny jest najbardziej przydatny do mechanicznego obierania (mniejsze ubytki), natomiast odmiany o kształcie okrągłoowalnym mniej się uszkadzają podczas mechanicznego zbioru i przerobu. Wysiłek hodowli ukierunkowany jest na uzyskanie wydłużonego kształtu bulwy.

  • Regularność typu kształtu bulw

Cecha odmianowa. Uzależniona od warunków środowiska, w tym powodujących zaburzenia wzrostu. Cenne są odmiany odporne na zmiany podczas wegetacji. Odmianami Spółki, które wyróżniają się tą cechą, są: Drop, Felka, Gracja, Kuklik i Korona.

  • Głębokość oczek bulw

U ziemniaka jadalnego pożądane są oczka płytkie ze względu na mniejsze straty podczas obierania. W pracach hodowlanych płytkie oczka i kształt bulw można dość łatwo kombinować z innymi gospodarczo cennymi cechami. Pod względem tej cechy wyróżniającymi odmianami są: Drop, Kuklik, Gracja i Korona.

  • Wygląd skórki

W hodowli odmian jadalnych wygląd skórki (jej grubość, barwa, szorstkość, popękanie) staje się coraz ważniejszą cechą, która co prawda ma dla klienta tylko wizualne znaczenie. Zwykle kupujący chętniej wybierają odmiany o skórce gładkiej, niepopękanej i o apetycznym wyglądzie. Wymagania te spełniają przede wszystkim odmiany: Bard, Drop, Bila, Kuklik, Korona, Felka, Lord i Denar.

W związku z możliwością eksportu ziemniaków do krajów Europy Południowej prowadzona jest hodowla odmian o różowej i czerwonej barwie skórki.

  • Skłonność do zazieleniania się bulw

Cecha ta ma znaczenie przede wszystkim u odmian przydatnych do konfekcjonowania i sprzedawanych w marketach, w których ziemniaki są wystawione przez dłuższy czas na działanie światła.

  • Typ kulinarno-użytkowy

Perspektywiczna jest hodowla odmian o typie kulinarnym A, wyraźnie sałatkowym. W polskim doborze odmian dominuje typ wszechstronnie użytkowy (typ B). Do odmian zwięzłych, nierozsypujących się po ugotowaniu należą: Bard, Lord, Denar, Albina i Korona.

  • Smakowitość

Smakowitość definiowana jest jako zespół wrażeń smakowo-zapachowych odczuwany podczas konsumpcji ziemniaków. Jest to cecha bardzo subiektywna i silnie modyfikowana przez środowisko. W ocenie smakowitości szczególne znaczenie ma skład chemiczny bulwy, w tym zawartość glikoalkaloidów, których obecność przyczynia się do pogorszenia smaku. Precyzyjne określenie smakowitości wymaga wieloletnich obserwacji prowadzonych w kilku miejscowościach i powtórzeniach. Do odmian wyróżniających się smakowitością należą: Aster, Orlik, Drop, Bila, Felka, Bard, Lord i Denar.

  • Ciemnienie bulw gotowanych

Ciemnienie bulw gotowanych jest podstawową cechą jakości ziemniaków przeznaczonych do bezpośredniego spożycia. Intensywne ciemnienie bulw po ugotowaniu powoduje znaczne zmniejszenie ich wartości konsumpcyjnej. Cecha zależy od składu chemicznego bulwy, w tym obecności kwasu cytrynowego i innych kwasów, których obecność przyczynia się do nieciemnienia bulw po ugotowaniu. Tendencję bulw do ciemnienia ocenia się w warunkach laboratoryjnych po 10 minutach i 24 godzinach po ugotowaniu, porównując z barwnymi tablicami.

  • Niejednorodność miąższu

Niejednorodność miąższu powstaje przy zróżnicowanej konsystencji części zewnętrznej i wewnętrznej bulwy i powoduje obniżenie jakości kulinarnej. Występuje również przy silnym zaznaczeniu wiązek przewodzących. Ocenę niejed-norodności miąższu dokonuje się po przekrojeniu bulwy.

  • Hodowla odpornościowa

Przyjmuje się, że strata plonu w uprawie ziemniaków spowodowana porażeniem przez choroby, szkodniki i czynniki abiotyczne wynosi ok. 22%. Rozprzestrzenianiu się czynników sprawczych sprzyja wegetatywne rozmnażanie ziemniaków. W przypadku porażenia wirusami, materiał sadzeniakowy pozostaje zainfekowany tak długo jak jest rozmnażany. Do najważniejszych chorób, w stosunku do których prowadzona jest ukierunkowana hodowla, należą: wirusy (w tym: liściozwoju, wirusy Y, M i S), zaraza ziemniaka, choroby przechowalnicze, czarna nóżka, parch zwykły ziemniaka. Ze szkodników najgroźniejszy jest mą-twik ziemniaczany. Uprawa odmian odpornych jest najefektywniejszym sposobem walki z tymi czynnikami sprawczymi.


Dużym atutem odmian Spółki jest wysoka odporność na choroby wirusowe, szczególnie na wirusy Y i liściozwoju. Do odmian o najwyższej odporności należą: Aster, Bard, Felka i Korona, która dodatkowo posiada wysoką odporność na wirus M.


Odporność na parch zwykły jest ważna w przypadku odmian jadalnych. Porażenie parchem obniża jakość bulw i ich wartość handlową. Cecha ta nabiera

ważności, ponieważ coraz więcej ziemniaków jest mytych i konfekcjonowanych. Wysoką odporność wykazują odmiany Bila i Korona.


Odporność na mątwika jest cechą ważną przy uprawie na wczesny zbiór, gdzie zagrożenie mątwikiem z uwagi na częste wysadzanie ziemniaków na tym samym polu jest wysokie. Zdecydowana większość odmian Spółki jest odporna na mątwika ziemniaczanego, w tym odmiana Drop jest odporna na mątwika agresywnego (G.pallida).


Do odmian przydatnych do produkcji ziemniaków w tunelach foliowych można zaliczyć: Rutę, Astra, Dropa, Barda, Lorda i Denara.


Spółka posiada trzy odmiany wczesne skrobiowe (jedyne w krajowym rejestrze): Gabi, Cedron i Dorota. Saone cenne dla przemysłu skrobiowego z uwagi na możliwość wcześniejszego rozpoczęcia kampanii przerobu, co w konsekwencji obniża koszty przerobu ziemniaków.


Niektóre z odmian o skróconym okresie wegetacji nadają się do przerobu na frytki (Aster, Orlik, Felka i Dorota) i chipsy (Aster, Orlik, Gracja i Cedron).

Odmiana Aster była wykorzystywana przez zagraniczne firmy przetwórcze do produkcji chipsów. Wysokie parametry technologiczne do tego rodzaju produkcji wykazuje odmiana Gracja.


Odmiany o skróconym okresie wegetacji uzyskane w Zamarłem wniosły znaczący postęp do uprawy ziemniaka w kraju. Pod względem plenności nie odbiegają od odmian późniejszych. Przeciętnie wykazują wysoki poziom cech jakościowych i odporności na wirusy. Dzięki temu, że wcześniej kończą wegetację, ich nasiennictwo jest łatwiejsze i tańsze. Mimo dużego naporu odmian zagranicznych, mierzonego liczbą zgłaszanych odmian do krajowego rejestru (największego w tej grupie odmian), są konkurencyjne. Wszechstronność użytkowania odmian wczesnych, wysoka opłacalność uprawy ziemniaków na wczesny zbiór oraz łatwość prowadzenia w nasiennictwie sprawia, że obrany i kontynuowany kierunek hodowli w HZ Zamarłe przynosi korzyści plantatorom i konsumentom ziemniaków.



Dr inż. Andrzej Pawlak

Hodowla Ziemniaka Zamarłe Sp. z o.o.

Pełny tekst opracowania (plik do pobrania) zawiera 1 tabelę:

Charakterystyka odmian bardzo wczesnych i wczesnych (wg COBORU)

Co powinno decydować o doborze odmiany?


Liczni producenci ziemniaków, w zdecydo­wanej większości niezwiązani umowami na pro­dukcję określonej odmiany, często prezentują opinię, że duża liczba odmian w krajowym reje­strze (aktualnie 117) utrudnia podjęcie decyzji, jakie odmiany uprawiać, by zebrać w pełni sa­tysfakcjonujący plon, łatwo znajdujący nabyw­cę. Zdecydowaną pomocą w uzyskaniu odpo­wiedzi na to pytanie są wyniki oceny odmian uzy­skiwane w trakcie badań prowadzonych w ramach porejestrowego doświadczal­nictwa odmianowego - PDO. Ten system badań, sprawdzony w wielu krajach o bardzo dobrze rozwiniętym rolnictwie, jest wdrażany w naszym kraju od 1999 roku. Głównym jego celem jest prowadzenie doświadczeń rolniczych służących stałemu uzupełnianiu oceny wartości gospodarczej odmian, które zostały zareje­strowane oraz określanie ich przydatności do uprawy w danych warunkach go­spodarowania. Pozwala więc na tworzenie listy odmian rekomendowanych dla określonego rejonu uprawy czy kierunku wykorzystania.


Poza informacjami o odmianach gromadzonymi poprzez system PDO i do­stępnymi w wydawnictwach Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Upraw­nych do dyspozycji wszystkich zainteresowanych produkcją, przetwórstwem, markietingiem i konsumpcją ziemniaka są również wyniki badań odmianowych pro­wadzonych w Oddziale IHAR w Jadwisinie. W naszym ośrodku w ramach dzia­łalności statutowej oraz współpracy w systemie PDO prowadzone są prace ba­dawcze pozwalające na znaczne rozszerzenie informacji o każdej z odmian.


Wyniki tych badań są systematycznie opracowywane i publikowane w wyda­wanej co dwa lata „Charakterystyce Zarejestrowanych Odmian Ziemniaka"; do­tychczas przygotowanych zostało siedem wydań.


Zakres cech roślin i bulw ziemniaka, które staramy się scharakteryzować, jest bardzo szeroki i obejmuje zagadnienia dotyczące:

■ wysokości i wierności plonowania

■ fizjologii i potencjału plonotwórczego sadzeniaków

■ wymagań środowiskowo-agrotechnicznych (glebowych, wodnych, nawozo­wych itp.)

■ reakcji na metrybuzynę

■ odporności bulw na uszkodzenia mechaniczne i choroby skórki

■ składu chemicznego i cech jakości bulw

■ przydatności do przetwórstwa na poszczególne produkty spożywcze

■ temperatury przechowywania na cele konsumpcyjne i do przetwórstwa

■ okresu utrzymywania pełnej wartości konsumpcji

■ trwałości przechowalniczej


Dane te mają na celu uszczegółowienie charakterystyki odmiany tak, by z całej ich gamy zarówno producent, jak i odbiorca ziemniaków, mógł możliwie najtrafniej wybrać tę, która będzie spełniała jego wymagania. Trzeba bowiem pamiętać, że pomimo postępu w hodowli, każda nowo rejestrowana odmiana pozostaje kompromisem pomiędzy oczekiwaniami odbiorcy (konsumenta, prze­twórcy, eksportera) ziemniaków i ich producenta.


Ujmując zagadnienia te najbardziej skrótowo należy stwierdzić, że tym co znalazłoby największe uznanie rolnika są wysoki i stabilny plon oraz „łatwość agrotechniczna" pozwalająca na uzyskanie dobrego plonu przy niskich nakła­dach. Przejawia się ona m.in. w takich cechach, jak: wierność plonowania, dobre parametry sadzeniaka i jego małe wymagania odnośnie przechowywania i przy­gotowania do sadzenia, wysoka odporność roślin i bulw na patogeny i szkodniki, odporność roślin na metrybuzynę, a bulw na uszkodzenia mechaniczne, odpo­wiedni w danych warunkach okres wegetacji roślin, długi okres zachowania przy­datność plonu dla celów marketingowych.


Odbiorcę - konsumenta ziemniaka jadalnego interesują natomiast liczne ce­chy jakości związane z wyglądem, smakowitością i składem chemicznym bulw, a także coraz częściej - przydatność do sporządzenia określonych dań w warun­kach domowych.


Dla odbiorcy - producenta wybranego produktu spożywczego ważna jest przede wszystkim przydatność odmiany, wnikająca z cech związanych ze skła­dem chemicznym, stanem miąższu oraz parametrami wielkości bulw.


Cechy, które przede wszystkim uwzględni odbiorca ziemniaka przemysłowe­go do produkcji mączki ziemniaczanej czy etanolu, to zawartość skrobi, a także wielkość jej ziaren.


Jeszcze innych walorów będzie poszukiwała firma zainteresowana ekspor­tem sadzeniaków ziemniaka.


Niestety zestawy cech priorytetowych dla producentów i odbiorców ziemnia­ka nie stanowią układów łatwych do pogodzenia, bowiem możliwe do uzyskania w procesie hodowli osiągnięcie poziomu cech pożądanych przez odbiorcę na ogół pogarsza cechy oczekiwane przez rolnika (np. brak ciemnienia miąższu bulw jest uzależniony niską zawartością związków fenolowych, a obecność właśnie takich związków jest jednym z czynników silnie związanych z odpornością ziemniaka na zarazę roślin i bulw). Przykładów ujemnej korelacji pomiędzy istot­nymi w produkcji i użytkowaniu cechami ziemniaka można wymienić znacznie więcej. Dlatego też hodowca w trakcie swojej pracy nad tworzeniem nowej od­miany realizuje tylko niektóre z oczekiwań. Wiele innych cech musi pozostać bez zmian, a nawet może ulec pogorszeniu. W obecnym czasie wysiłki hodowców są wyraźniej ukierunkowane na cechy, których poszukuje odbiorca, a więc cechy jakości bulw. Powoduje to, że mamy pewną liczbę odmian o bardzo dobrych cechach, ale właśnie ze względu na trudności w zapewnieniu odpowiednich wa­runków siedliskowo-agrotechnicznych mniej przydatnych do szerszej uprawy. Tym bardziej potrzebne wydają się listy odmian rekomendowanych.


Polskie odmiany zarejestrowane po roku 1995, które w opinii specjalistów Zakładu Agronomii Ziemniaka IHAR zasługują na szeroką rekomendację na cele konsumpcyjne to:

• Odmiany bardzo wczesne i wczesne na zbiór wczesny: Denar, Bard, Korona

• Odmiany bardzo wczesne na zbiór po zakończeniu wegetacji: Bard, Lord, Denar

• Odmiany wczesne: Aksamitka, Cykada, Korona

• Odmiany średniowczesne: Balbina, Triada, Tokaj, Wiking, Zebra

• Odmiany średniopóźne i późne: Rywal, Salto, Wolfram, Zeus


Konieczne jest jeszcze zwrócenie uwagi na fakt, że naturalną konsekwencją hodowli jakościowej jest zwiększanie się wymagań agrotechnicznych odmian i większe ich zróżnicowanie. Dlatego też by potrzebne zabiegi były stosowane na optymalnym dla danej odmiany poziomie, rolnik nie powinien „uczyć" się tego w trakcie prowadzenia uprawy, lecz jak najszerzej korzystać z informacji, które są coraz lepiej gromadzone i coraz bardziej dostępne.



Mgr Barbara Lutomirska

IHAR, Zakład Agronomii Ziemniaka, Oddział Jadwisin

Pliki do pobrania

Uprawa Ziemniaka

Każda nowoczesna technologia produkcji ziemniaka opiera się na całkowitym zmechanizowaniu wszystkich zabiegów agrotechnicznych.


Pożniwne zabiegi uprawy roli mogą być wykonywane za pomocą agregatów podorywkowych, składających się z kultywatora i wałów strunowych lub kultywatora z broną talerzową. Narzędzia te znajdują coraz większe zastosowanie w dużych gospodarstwach, posiadających ciągniki o mocy powyżej 100 KM. Agregaty te zapewniają lepszy rozkład resztek pożniwnych, mniejsze nakłady pracy na uprawę, większą wydajność, oszczędności paliwa oraz możliwość wysiewu poplonów w jednym przejściu roboczym przy agregatowaniu z siewnikiem.


Orka, która ciągle odgrywa podstawowe znaczenie w uprawie gleby, coraz częściej wykonywana jest za pomocą wielokorpusowych pługów obracalnych i wahadłowych. Pługi te zapewniają wysokie wydajności i ograniczają nakłady energetyczne na ten zabieg.


W pewnych warunkach (duże zagęszczenie gleby, obecność w profilu glebowym warstw nieprzepuszczalnych) można zastąpić orkę głęboszowaniem. Zabieg ten powoduje lepsze wykorzystanie składników z głębszych warstw gleby, sprzyja większej rozbudowie systemu korzeniowego roślin i poprawia stosunki powietrzne i wodne w glebie.

Wiosenne zabiegi uprawowe wykonywane są za pomocą agregatów składających się z kultywatora gęstośladowego (zęby co 10 cm) i zestawu wałów strunowych. Jest to podstawowe narzędzie, które w większości przypadków spełnia wymagania pod względem przygotowania gleby do prawidłowej pracy sadzarki.


W ostatnich latach coraz bardziej upowszechniane są zabiegi odkamieniające glebę, które mają na celu zmniejszenie uszkodzeń mechanicznych bulw. Wiosenna uprawa ograniczona jest tu do wyciągnięcia bruzd przy szerokości 75 do 90 cm i przejazdu separatora brył i kamieni, który przesiewa glebę na głębokość warstwy ornej. Separator umieszcza drobne kamienie o średnicy >3cm i bryły w bruździe poniżej głębokości pracy lemiesza kopiącego kombajnu.


Większe kamienie składowane są na brzegu pola i wywożone. Po zastosowaniu separatora gleba jest bardzo dobrze spulchniona i stwarza optymalne warunki do rozwoju roślin. Kolejne maszyny (sadzarka, obsypnik) są dwurzędowe i poruszają się zawsze tymi samymi śladami, tworząc przy zmiennej szerokości redlin zagon. Ten sposób uprawy wiosennej znajduje zastosowanie na glebach zakamienionych, ale posiadających inne zalety, pozwalające uzyskać wysokie plony bulw.


Duże możliwości wpływu na jakość produkowanych bulw stwarza wykorzystanie techniki sadzenia i możliwości sterowania liczbą łodyg na jednostce powierzchni. Uzyskamy to poprzez:

• zwiększenie szerokości międzyrzędzi 75-90 cm,

• zastosowanie wraz z sadzeniem rzędowego nawożenia nawozami granulowanymi i płynnymi oraz zaprawiania bulw przeciw chorobom grzybowym,

• upowszechnianie precyzyjnego sadzenia, dla uzyskania odpowiedniej wielkości bulw, wymaganej dla poszczególnych kierunków produkcji.

W oparciu o zależności zachodzące między wielkością bulw i liczbą wyrastających pędów, zalecaną obsadę pędów dla poszczególnych kierunków użytkowania i stosowaną rozstawę, można wyliczyć zalecaną gęstość sadzenia.

G= 10000 m2x ip
Ik x l

gdzie: G - zalecana gęstość sadzenia (m)

ip - liczba pędów na wysadzanej bulwie sadzeniaka (szt)

Ik - zalecana liczba pędów dla danego kierunku produkcji (frytki -100 tys. szt; jadalne i chipsy 200 tys. szt, sadzeniaki 300 tys. szt na 1 ha)

I- rozstawa rzędów (m)

Podstawowym warunkiem realizacji tego zalecenia jest posiadanie sadzarki o dużych możliwościach zmiany gęstości sadzenia, wysadzającej bulwy z dużą dokładnością. Możliwości takie stwarzają sadzarki z napędem hydraulicznym i bezstopniową regulacją sadzenia, a także coraz bardziej doskonalone sadzarki taśmowo-czerpakowe, wyposażone w elektroniczną kontrolę dokładności sadzenia i sterowania pracą maszyny.


W ostatnich latach mechaniczne zabiegi pielęgnowania ograniczane są bardzo często do niezbędnego minimum. Zawsze natomiast zalecane jest prawidłowe uformowanie redliny przed zastosowaniem herbicydu. Do tego celu służą obsypniki wyposażone w elementy aktywne, spulchniające międzyrzędzia oraz elementy nadające właściwy kształt redlinie.


Optymalny kształt redliny umożliwia lepszy rozwój części podziemnych rośliny, zmniejsza w plonie udział bulw zazielenionych i porażonych zarazą. Ograniczenie zabiegów mechanicznych podyktowane jest względami organizacyjnymi oraz dążeniem do wysokiej jakości bulw, czemu nie sprzyjają intensywne zabiegi mechaniczne.


Bardzo znaczący postęp dokonuje się w technice opryskiwania roślin. Powszechnie obowiązującą tendencją, zmierzającą do zmniejszenia liczby wykonywanych zabiegów - czemu służą upowszechniane systemy wspomagania decyzji - jest zwiększenie efektywności stosowanych zabiegów chemicznych przez: • zastosowanie rozpylaczy eżektorowych z wewnętrznym układem napowietrzania kropli • wyposażenie opryskiwaczy w rozpylacze airjet, które pracują ze specjalnym układem zasilania sprężonym powietrzem, dostarczonym ze sprężarki • upowszechnianie opryskiwaczy z pomocniczym strumieniem powietrza, wytwarzanego przez wentylator, dostarczanego do rozpylaczy poprzez rękaw powietrzny zamocowany na belce polowej.


Opryskiwacze te przez dokładne pokrycie roślin cieczą roboczą pozwalają na zmniejszenie wydatku cieczy do 50-150 l/ha i ograniczenie zużycia środków chemicznych. Często wyposażane są także w elektroniczną aparaturę sterującą pracą opryskiwacza po uprzednim ustaleniu podstawowych parametrów jego pracy.


Postęp techniczny w dziedzinie maszyn do zbioru zmierza w kierunku:

■ zmniejszenia uszkodzeń mechanicznych bulw w czasie zbioru,

■ zwiększenia wydajności pracy i przyspieszenia zbioru, który powinien odbyć się przy optymalnej temperaturze.


Dla spełnienia tych warunków należy zniszczyć łęciny przed zbiorem za pomocą 2 i 4-rzędowych rozdrabniaczy łęcin, często montowanych z przodu ciągnika lub zastosowania podcinania redlin na 2-3 tygodnie przed zbiorem. Zabieg ten przyspiesza dojrzewanie bulw i ogranicza uszkodzenia mechaniczne.

ziemniak, encyklopedia rolnicza, odmiany ziemniaka