W dobie silnie rozwiniętego na świecie handlu materiałem rozmnożeniowym (nasionami i sadzonkami), Europa jest stale narażona na ekspansję obcych inwazyjnych organizmów zagrażających równowadze ekosystemów leśnych. Do takich należy Fusarium circinatum (syn. Giberella circinata), grzyb atakujący wiązki przewodzące sosen, m.in. Pinus pinaster, P. nigra, i jak wskazują ostatnie doniesienia badawcze również P. sylvestris.
Po raz pierwszy grzyb został opisany w 1945 r. w USA, gdzie był uważany za gatunek endemiczny. W Europie jest wymieniony w wykazie A2 jako patogen kwarantannowy rekomendowany do zwalczania. Jak dotąd, największe spustoszenie w ekosystemie leśnym spowodowane przez F. circinatum, głównego sprawcę raka pni sosen, odnotowano w Portugalii, Hiszpanii i Francji. Zagrożonych jest ponad 10 mln ha lasów w Europie w tym około 57 różnych gatunków sosen oraz daglezji zielonej.
W trakcie spotkania międzynarodowej Akcji COST FP1406 „Pine pitch canker – strategies for management of Gibberella Circinata in greenhouses and forests (PINESTRENGTH)", które miało miejsce w dniach 6-7 września br. w Instytucie Badawczym Leśnictwa, mogliśmy zapoznać się z najnowszymi informacjami na temat metod przeciwdziałania rozwojowi choroby powodowanej przez F. circinatum w Europie. W spotkaniu wzięło udział 45 naukowców (głównie fitopatologów, biologów i genetyków molekularnych) z różnych krajów Europy oraz Turcji i Izraela.
Na wstępie dyrektor IBL, dr hab. Janusz Czerepko powitał zebranych i przedstawił uczestnikom Akcji COST informacje o historii Instytutu i obecnym jego funkcjonowaniu, a w szczególności o zakresie prowadzonych badań i źródłach finansowania tematów badawczych, organizacji i perspektywach rozwoju. W dalszej części obrad, przewodniczący Akcji dr Julio Javier Diez Casero z Uniwersytetu w Palencji (Hiszpania) zaprezentował aktualną mapę zagrożenia występowaniem F. circinatum w Europie, które obejmuje coraz to nowe obszary na południu kontynentu. Podkreślił, że efektywna współpraca w ramach wymiany doświadczeń między europejskimi i światowymi jednostkami badawczymi na temat faz rozwoju patogena w zmiennych warunkach środowiska oraz poznanie mechanizmów tolerancji u sosny jest gwarancją powstrzymania rozprzestrzenia się choroby w Europie.
Badania pilotażowe prowadzone ostatnio przez zespół naukowców z Instytutu, przy współpracy z Państwową Służbą Ochrony Lasu w Charkowie (Ukraina) i Centrum Badań Organizmów Kwarantannowych, Inwazyjnych i Genetycznie Zmodyfikowanych w Poznaniu, wskazują na możliwość infekcji polskich pochodzeń sosny zwyczajnej przez hiszpańskie szczepy F. circinatum. W 2017 r., Laboratorium Biologii Molekularnej IBL wzięło udział w testowaniu sond DNA na 80 różnych szczepach F. circinatum.
Wyniki tych analiz ukażą się wkrótce w czasopiśmie Forest Pathology. Docelowo, opracowanie skutecznych metod diagnostycznych opartych na identyfikacji DNA patogena w materiale szkółkarskim umożliwi wydawanie certyfikatów dla sadzonek sosny „wolnych od F. circinatum".
Ciekawą metodą prewencji może być zastosowanie małych cząsteczek RNA (sRNA) wirusów (FcHV1, FcHV2-1 itp.), które pełnią rolę w wyciszaniu ekspresji genów u F. circinatum wg wyników wstępnych badań przedstawionych przez dr Mattiasa Pasquali z Włoch. Dodatkowo, poznanie sekwencji genów biorących udział w infekcji F. circinatum za pomocą sekwencjonowania najnowszej generacji dostarczy wkrótce narzędzi, które umożliwią szybką diagnostykę molekularną sadzonek w szkółce w celu identyfikacji patogena w materiale rozmnożeniowym.