Czy konsumenci mogą czuć się bezpiecznie? Raport o polskim systemie kontroli bezpieczeństwa żywności

– Dotychczasowe, wielokrotnie podejmowane próby uporządkowania systemu kontroli jakości i  bezpieczeństwa żywności w Polsce nie przynosiły wystarczających rezultatów. Tymczasem najpierw pandemia, a dziś wojna za wschodnią granicą powinny przypomnieć wszystkim, że państwo musi być gotowe na niespodziewane kryzysy. Dlatego Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej postanowił stworzyć raport, który zdiagnozuje główne wyzwania systemu kontroli żywności i wskaże, w jaki sposób można zwiększyć jego efektywność już dziś, bez wyczekiwania na okno możliwości do przeprowadzenia kompleksowej reformy – mówi inicjator powstania raportu Marek Zagórski, doradca zarządu EFRWP, a  w przeszłości m.in. minister cyfryzacji i sekretarz stanu w resorcie rolnictwa.

• z jakimi problemami borykają się poszczególne inspekcje?
• czy możliwe jest połączenie wszystkich podmiotów i wspólne działanie?
• co można zrobić już, a jaki powinien być model idealny?

1. Problemy kadrowe w organach urzędowej kontroli żywności - przejawiające się głównie dużą fluktuacją pracowników i systematycznym zmniejszaniem się ich liczby, w tym rosnącym przeciętnym wiekiem zatrudnionych. Szczególnie ciężka sytuacja dotyczy Inspekcji Weterynaryjnej (IW) – istnieją powiatowe inspekcje weterynaryjne, w których zatrudniony jest tylko jeden lekarz weterynarii, i to w wieku emerytalnym, co w praktyce uniemożliwia wykonanie wszystkich ustawowych zadań IW.

2. Niewystarczające zasoby infrastrukturalne organów inspekcji – problemem jest słabość wyposażenia zwłaszcza terenowych oddziałów inspekcji oraz samych inspektorów. Powoduje to ograniczanie szeroko rozumianej mobilności pracowników inspekcji, którzy mają trudność z wykonywaniem zadań w terenie. Brakuje środków transportu, przenośnych komputerów i zdalnego dostępu do systemów teleinformatycznych inspekcji.

3. Silna terytorializacja kontroli i nieadekwatny system sankcji – w praktyce oznacza to podobny zasób kadrowy inspekcji w powiatach, w których nie ma żadnego zakładu produkcyjnego, co w powiatach, gdzie jest ich kilkadziesiąt. Pośrednio związany z  opisywanym problemem, jest nieadekwatny system sankcji i mechanizmów służących zwalczaniu nieuczciwych praktyk.

4. Wzajemnie nakładające się kompetencje i brak współpracy między organami kontrolnymi - problemem jest niejasny i nieprzejrzysty podział kompetencji wynikający m.in. z wielości i  różnorodności aktów prawnych regulujących produkcję i obrót żywności, który prowadzi do sporów kompetencyjnych, a także systemowy brak komunikacji pomiędzy inspekcjami – czy to w zakresie prowadzonych lub planowanych kontroli, czy też w zakresie stwierdzonych nieprawidłowości.

5. Niesprawny system kontroli sprzedaży internetowej oraz niewystarczająca edukacja i informowanie o bezpieczeństwie żywności - system bezpieczeństwa żywności nie jest przygotowany na obserwowany dynamiczny wzrost sprzedaży szeroko rozumianej żywności przez Internet. Ten sposób dystrybucji często opiera się na prowadzeniu działalności gospodarczej w prywatnych lokalach, będących poza kontrolą jakiejkolwiek inspekcji.

6. Nielegalna produkcja żywności - brakuje skutecznego mechanizmu ujawniania nielegalnej produkcji żywności pochodzenia zwierzęcego. Osobnym problemem jest obrót suplementami diety zawierającymi preparaty niedopuszczalne na polskim rynku, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia konsumentów.

7. Niedostateczny nadzór na ubojem zwierząt – dotyczy to nieefektywnego systemu nadzoru nad ubojem zwierząt, który nie odstrasza przed podejmowaniem nielegalnych działań. Problemem jest także niewystarczająco skuteczny nadzór nad stosowaniem antybiotyków – zarówno w wymiarze zasadności, jak i prawidłowości ich użycia.