Zimotrwałość odmian zbóż i rzepaku ozimego

Obraz strat zimowych w różnych rejonach kraju odmian pszenicy ozimej, badanych w doświadczeniach, realizowanych w ramach programu porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego i rolniczego (PDOiR) pokazano na rys. 1. Łącznie z powodu złego przezimowania roślin zdyskwalifikowanych zostało około 40% doświadczeń z pszenicą ozimą i jęczmieniem ozimym oraz około 35% doświadczeń z rzepakiem ozimym. W tych warunkach znacznie lepiej przetrwały odmiany pszenżyta i na ogół bardzo dobrze odmiany żyta.
 

Rys. 1
 

Przezimowanie odmian pszenicy ozimej w doświadczeniach, realizowanych w ramach programu porejestrowego doświadczalnictwa
odmianowego i rolniczego (PDOiR) w sezonie wegetacyjnym 2012/2013
 

Doceniając wagę problemu, Centralny Ośrodek od wielu lat prowadzi badania zimotrwałości odmian zbóż ozimych (jęczmień, pszenica, pszenżyto) zarówno w podstawowych doświadczeniach polowych, jak i specjalnych prowokacyjnych (chłodnia, skrzynia, nasyp, punktowe siewy polowe). W większości sezonów wegetacyjnych wiedza o zimotrwałości odmian czerpana jest wyłącznie z prowokacyjnych doświadczeń specjalnych, gdyż w warunkach naturalnych nie notuje się zimowych strat roślin badanych odmian zbóż. Należy wyraźnie zaznaczyć, że oceny zimotrwałości jęczmienia ozimego są nieporównywalne z ocenami odmian pszenicy ozimej i pszenżyta ozimego, gdyż jęczmień testuje się przy mniejszym stresie termicznym. Temperatura mrożenia roślin jęczmienia w chłodni jest wyższa (od -10 do -14oC) niż pszenicy i pszenżyta (od -15 do -18oC). Ten stosunkowo nieduży stres termiczny jest wystarczający do zniszczenia znacznej części roślin, które wyrosły w płytkich drewnianych skrzynkach. Najczęściej oceny zimotrwałości z warunków prowokacyjnych dobrze korespondują z ocenami w warunkach naturalnych, czego potwierdzeniem są wyniki przezimowania odmian w obecnym sezonie wegetacyjnym. Przedstawione w tabelach nr 2-4 oceny zimotrwałości odmian zbóż w skali 9-stopniowej, w której ocena 9 oznacza najlepszą, a 1 - najgorszą zimotrwałość, obejmują wszystkie dotychczasowe lata badań, w tym z sezonu wegetacyjnego 2011/2012. Wyniki ostatniego sezonu mają znaczący udział w zaprezentowanej ocenie zimotrwałości odmian. W uproszczeniu można przyjąć, że różnica 1 stopnia w skali 9-stopniowej na plus oznacza około 10% więcej zimujących roślin.
 

Znacznie większym problemem jest ocena zimotrwałości odmian rzepaku, gdyż testy w warunkach prowokacyjnych nie dają spodziewanych rezultatów, dlatego nie są obecnie prowadzone przez Centralny Ośrodek. Wiedza o tej cesze czerpana jest więc wyłącznie z podstawowych doświadczeń polowych (dla oceny plonu i innych cech rolniczo-użytkowych), ale w ostatnich latach praktycznie nie występowało wymarzanie odmian. Wyjątkiem są dwa ostatnie sezony wegetacyjne, przy czym dla oceny zimotrwałości odmian przydatny był w zasadzie tylko sezon 2011/2012. Z tego względu w tabeli nr 5 podano wyłącznie wyniki martwych roślin dla odmian badanych w doświadczeniach PDOiR w obecnym sezonie wegetacyjnym.
 

Wpływ Centralnego Ośrodka na poziom zimotrwałości odmian, wpisywanych do krajowego rejestru, jest bardzo ograniczony. Jest to bowiem zależne od podaży odmian o takich właściwościach przez krajowe i zagraniczne ośrodki hodowlane.
 

Radykalne poprawienie zimotrwałości odmian, przy zachowaniu innych korzystnych właściwości nie jest zadaniem łatwym i na pewno niemożliwym do realizacji w krótkim czasie. Wiedząc, że zachodzące zmiany klimatu przejawiają się między innymi nasileniem zjawisk ekstremalnych należy podjąć także inne działania, pozwalające minimalizować ryzyko. Istotne znaczenie może mieć tu instytucjonalne (tak postąpiono w niektórych krajach po ostrej zimie 2002/2003) lub indywidualne tworzenie rezerw materiału siewnego. Rozważyć można także uprawę mieszanek międzygatunkowych (np. żyto + pszenżyto; mieszanka na bardzo trudne warunki) lub odmian tego samego gatunku o zróżnicowanej zimotrwałości oraz plenności (plenna odmiana o małej zimotrwałości + mniej plenna odmiana o lepszej zimotrwałości).
 

Centralny Ośrodek Badania Odmian
Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej

 

Zimotrwałość odmian zbóż i rzepaku ozimego - tabele