Wyszukaj termin związany z rolnictwem

---

Łan

Dodano: 2011-03-02

---

Łan (łac. laneus, cs. lán, niem. Lahn lub Hube, w dialekcie szwabskim również hueb, huebm, hufe) - dawna jednostka podziału pól wspólnoty w średniowiecznej Europie Zachodniej.

Jednostka ta służyła pomiarom powierzchni i długości ziemi przeznaczonej pod zasiewy, zgodnie z przywilejem nadanym osadnikowi przez głowę panującą z przeznaczeniem do uprawy. W Polsce i w Czechach od XIII wieku była to jednostka miernicza dla określania rozmiarów podstawy uposażenia chłopa osadzonego na wsi na prawie niemieckim.

Podobnie jak czeski lán polski łan wywodzi się od wyrazu Lehen występującego w języku staro-wysoko niemieckim oznaczającego pierwotnie lenno (dzierżawę ziemi). Obszar 1 łana odpowiadał powierzchni średniej wielkości chłopskiego gospodarstwa feudalnego. Łan dzielił się na zagony, te z kolei na skiby.

Łan w Królestwie Polskim

Od XIII wieku najbardziej rozpowszechnione w Rzeczpospolitej były[1]:

• łan flamandzki ≈ 16,7 do 17,5 ha

• łan frankoński ≈ 22,6 do 25,8 ha

Łan mniejszy

Łan mniejszy, chełmiński, nazywany też włóką:

1 łan = 30 morg ≈ 17,955 hektara

Morga chełmińska (lub mórg chełmiński), określona w 1233 r. przez Krzyżaków w przywileju chełmińskim, uznana konstytucją (ustawą według współczesnej nomenklatury) sejmu konwokacyjnego 1764 r. za miarę generalną w I Rzeczypospolitej, miała wielkość 0,5985 ha. W roku 1818 (z mocą od 1 stycznia 1819 r.) w Królestwie tzw. Kongresowym zmniejszono wielkość morgi (w przeliczeniu do 0,5598 ha) i wprowadzono jako jedną z urzędowych miar nowopolskich. Wtedy też przyjęło się określenie dla wielkości miar obowiązujących w I Rzeczypospolitej - "miary staropolskie".

Należy pamiętać podając przeliczniki, że morga chełmińska inną wielkość miała w wiekach od XIII do początków XIX, zaś inną w XIX i to tylko w Królestwie Kongresowym, tym bardziej, że powszechnie kojarzy się dzisiaj morgę wyłącznie z powierzchnią ok. 0,56 ha.

Tak więc:

włóka chełmińska (staropolska) = 30 morg = 17,955 ha (do 1818 r.)

włóka "nowopolska" od 1819 roku = 30 morg = 16,7961 ha

Dodatkowo należy wspomnieć, że w XIX w. w zaborze pruskim określano powierzchnię gruntów w morgach pruskich, zaś w zaborze austriackim w morgach austriackich. Obie te miary były różne od morgi chełmińskiej (zarówno jako "staropolskiej" jak "nowopolskiej").

Łan większy

Łan większy, frankoński, królewski, staropolski :

1 łan = 48 morg ≈ 24,2 hektara

Zasadźca	łan królewski (3 łany frankońskie lub 4 łany chemińskie = 261 morg)
Wójt	łan wójtowski rewizorski (90 morg)
	łan królewski sprawdzony (85 1/3 morgi)
	łan królewski hibernowy (64 4/5 morg)
Gburzy	1 lub 2 łany

• Łan królewski = 3 włóki = 90 mórg = 270 sznurów = 2700 prętów większych kw. = 27 000 pólek = 1 516 750 łokci kwadratowych = 2 700 000 pręcików kw. = 53,865 ha

Miary wielkości łana na ziemiach polskich

1 łan (huba) pruska	16,5 ha (~30 morg, = 66 pruskich morg)
1 łan frankoński	24,2 ha (48 morg) Małopolska
1 łan chełmiński	17,995 ha (~30 morg)
1 łan brandenburski	17,0215 ha (~30 morg)
1 łan warmiński	17,3387 ha (Prusy, (~30 morg, ~ 67 pruskich morg)
1 łan oleski	15,648 ha (Prusy Wschodnie 1720) (od 1813 oficjalnie hektar i ar)

Miary w Piotrkowie w latach 80. XVIII wieku

• 1 łan = 30 morg geometrycznych;

• 1 morga geometryczna = 30 zagonów geometrycznych;

• 1 zagon geometryczny = 1000 stóp geometrycznych;

• 1 stopa geometryczna = ¾ łokcia

• 1 łan = 900000 stóp kwadratowych;

• 1 morga kwadratowa = 300 prętów kwadratowych;

• 1 pręt kwadratowy = 56 ¼ łokcia;

System morgi dolnoaustriackiej

Miary powierzchni w Małopolsce między 1791 a rokiem 1876 w oparciu o system morgi dolnoaustriackiej, 1 morg frankoński = 1 morg dolnoaustriacki, 1 łan = 48 morg ≈ 24,2 hektara

j.m.	Miar	Sążni wiedeńskich²	Łokci wiedeńskich²	metrów²
1 morga (niem.1 Joch)	3	1600,00	6439,0200	5754,64
1 miara		533,33	2146,3400	1918,00
1 sążeń² wiedeński			4,0237	3,60
1 łokieć² wiedeński				0,90

Łan w Królestwie Czeskim 1268-1756

Łan to również historyczna jednostka miary długości i powierzchni występująca w Królestwie Czeskim w latach 1268 do 1756, w tym okresie 1 lán dzielił się na :

Miary powierzchni

1 łan królewski lán královský	(12 kop zagonu, kop záhonů) = 27,9452 ha
1 łan książęcy lán kněžský	(11 kop zagonu) = 25,6164 ha (~ 48 morg)
1 łan pański lán panský	(10 kop zagonu) = 23,2876 ha
1 łan wiejski lán selský	(8 kop zagonu) = 18,6301 ha
1 łan ziemski lán zemský	18,3001649 ha (~1 łan chełmiński, ~ 30 morg, ~ 68 pruskich morg)
1 łan niemiecki lán německý	7,6597 ha 6,0752 ha (Frankfurt nad Menem), 30 morg = 5,531 ha (Fulda)

Miary długości

• 1 lán = 7471,8 m

Łan (huba) w Królestwie Niemieckim

1 łan (huba) pruska	16,5 ha (66 pruskich morg)
1 łan frankoński	23,9 ha - 27,19 ha (zwany niemieckim lub królewskim)
1 łan saksoński	19,92 ha (= 12 ha)
1 łan brandenburski	17,0215 ha (30 morg)
1 łan	30 morg 6,0752 ha (Frankfurt nad Menem) 60752,40 m² (Frankfurt nad Menem)
1 łan meklemburski	13,007 ha
1 łan	30 morg = 5,531 ha (Fulda)
1 łan warmiński	17,3387 ha (Prusy, ~67 pruskich morg)
1 łan oleski	15,648 ha (Prusy Wschodnie 1720) (od 1813 oficjalnie hektar i ar)

Gburzy (Großbauer)	2 łany (huby)
Chłop Bauer, Huber (Hueber, Huemer)	1 łan
Półchłopek	½ łana
Karczmarz	< ½ łana,
Kmieć ( Viertelbauer )	¼ łana
Zagrodnik (Knecht, Knappe) np. górnik	> ¼ łana

Łan (hoeve) w Królestwie Holandii

W Królestwie Holandii historyczna jednostka pomiaru powierzchni do roku 1796.

• 1 łan hoeve = 16,2 morg = 14 ha

Miejscowości w Polsce z członem Łan i Huby

Wielki Łan, Łan (województwo lubelskie), Średni Łan, Łany (województwo dolnośląskie), Łany, Łany Małe, Łany Wielkie, Łany Średnie, Huby

Przypisy

1. ↑ Jarema Maciszewski: Szlachta polska i jej państwo. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986, s. 50. ISBN 83-214-0526-6. 

Źródło Wikipedia

---

Tagi powiązane z tym hasłem:
encyklopedia rolnicza, pole